Tu rk iy tilla rd a so ‘z turkum la ri asosiy tushunchalar

-gin, gm,-qin,-kin
II. negiz + -tt) fjlai; negiz + - (i) qiz
III, negiz + -sin___________________III. negiz+ sinlar, negiz+-fVj ssir? Uyg‘ur tilida buyruq-istak shakllari quyidagicha hosil qilinadi:
Birlik I. negiz + ау/-эу	Kcfplik I. negiz+ -ayh // -эуП

II. negiz+ intonatsiya; negiz +-gm negiz + - (i)ij, negiz
+ -sila
II. ntg\z+(i) rjlar

III. negiz + -sun	Ill.negiz + -sun
Qozoq tilida:
Birlik I. negiz + aym / -yeyin	Ko‘plik I. negiz+-ayiq/- yeyik II. negiz + iydar/-iyder negiz+-uj izdar/- i rj izde r III. negiz + sin/sin
II. negiz /+intonatsiya/ negiz + gin/ - gin negiz +
-njiz/-irjiz III. negiz +sm/-sin

Turkman tili buyruq-istak mayli borasida ayrim o ‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib, bu quyidagilarda ko‘rinadi: a) buyruq-istak mayli
birinchi shaxsda ikkilik son shakllariga ega, bu jihatdan turkman tili
qirg‘iz va tuva tillariga o‘xshaydi; b) o'ziga xos -sana/sene, -sayiz-la/
seyiz-le kabi ko‘rsatkichlarga ega:

Birlik I, negiz + aym / -yeyin II. negiz /+intonatsiya III. negiz+gin/-gin negiz +-sana/-sene	Ikkilik	Ko'plik
negiz+-ah/-yeli I. negiz+-ayiq/- yeyik
II. negiz+-(V?7 III. negiz +-sarjiz-la/- seijiz-le, sarjiz laij/seyizlei;

Turkman tilida buyruq-istak maylidan tashqari m ustaqil istak mayli
ham mavjud:
Istak mayli ikki yo‘l bilan yasaladi: fe’l negiziga -ayadi- ayedi affiksini
qo‘shish bilan (bu affiks aslida -а у/ -ay analitik shaklidan kelib chiqqan):

Birlik I. barayadim, gel ayedi m II. barayadir/, gehyediy III. barayadi, gebyedi

Ko‘plik I. barayadik, gehyedik 11. barayadaiyiz, gehdiyiz III. barayadiar, gelsyediler

116
Fe’l negiziga -а/-э affiksining qo‘shilishi bilan (bu affiks I shaxsda
buyruq-istsk maylini hosil qilmaydi):
Buyruq-istak maylining birinchi shaxs shakllari ba’zan istak
ifodalash uchun keltiriladi.
Turkiy tillardagi mayl kategoriyasi yuzasidan quyidagilarni umumlashtirish mumkin:
1. Qozoq va turkman tillarida singarmonizm saqlangan. Bu hoi
buyruq-istak shakllarida ham o ‘z ifodasini topgan.
2. O'zbek, uyg‘ur, qozoq va turkman tillari hudud jihatdan bir-biriga
tutashdir. Shunga ko'ra, bu tillarning o'zaro ta ’siri tabiiy. Bu ta’sir buyruqistak shakllarida ham aks etadi.
3. O'zbek tilining uyg'ur tiliga o'xshashligi I va II shaxs buyruq-istak
mayli shakllarida ham ko'rinadi. Uchinchi shaxsda o'zbek tili qozoq tili
bilan bir xillik kasb etadi, ya’ni uchinchi shaxsda ikkala tilda ham yagona
umumiy {-sin bilan yasalgan) shakl qo'llanadi.
4 O'zbek, uyg'ur, qozoq. turkman tillarida buyruq-istak maylining
-gin /-girj bilan yasalgan shakli >nsvjud. Bu shakl qozoq tilida nisbatan
kair, uchraydi.
O' xbek, uyg'ur va qozoq tillari buyruq-istak mayli shakllarining hosil
bo'lishi jihatidan umumiy xususiyatlarga ega. Farq ayrim shakllarda
ko'rinadi, masalan, uyg'ur tilida -sila affiksining borligi, qozoq tilidagi
—,itjiz/- iyiz bilan yasalgan shaklning o'zbek tilidan farqli ravishda birlik
uchun qoTlanishi, qozoq tilida-(i)y bilan yasalgan shaklning, uyg'ur tilida
esa, aksincha, -d)ijiz bilan yasalgan shaklning yo'qligida ko'rinadi.91
Tuva tilida shart mayli qo'shimchalarining o'ziga xosligi kuzatiladi: