Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi

- Ch ko`rsatkichi va -Sh ko`rsatkichi ham jamlov ko`plikni ifoda etadi. Xullas, turkiy tillarda ko`plikni ifodalovchi -lar, -ler, -sar, -sem affikslarining xarakteri haqida fikr bildirilgan bo`lsa ham, jamlov-ko`plikni ifodalovchi ko`rsatkichlar haqida yetarli darajada mulohaza yuritilmagan.Qirg’iz tilida narsalarning birdan ortiqligini ifodalashning leksik usuli namunasi sifatida mol,yilqi kush,qurol so’zlari keltirilib, ular jamlik ma’nosini ifodalanishi ta’kidlanadi.<sup>29</sup>
Turkiy tillarda egalik kategoriyasi. Egalik kategoriyasi qarashlilik ma'nosini ifoda etadi. Egalik kategoriyasining shakllari uch shaxsda va birlik hamda ko`plik songa tegishlidir.
Birlik sonda
1-shaxs: -m, -mm, -im
2-shaxs: -n, -sh, -in, -g`, -gg`, -ig
3-shaxs: -g, -i, -sm, -si
Ko`plik sonda
1-shaxs: -bp, -biz, -gbp, -mbiz
2-shaxs: -np, -niz, -shiz, -iniz, -g`gz, -ig`iz
3-shaxs: -m, -i, -sm, -si
Egalik kategoriyasinikg shakllari qaratqich kelishigi shakli bilan chambarchas bog`liq. Egalik shakli bilan qo`llangan so`z oldida juda ko`p hollarda qaratqdch kelishigidagi so`z keladi. Ular belgili yoki belgisiz holatda bo`lishi mumkin. Masalan: (mening) uyim, (sening) uying, (uning) uyi; kitobxonlar uyi. Shuning uchun ba'zi tadqiqotchilar egalik kategoriyasini qaratqich kelishigi bilan bog`liq xolda o`rganadilar. Ularning fikricha, dastlab turkiy tillarda prefiks va qaratqich kelishigining yo`qligi egalik shakllarini keltirib chiqargan³⁰ .
Egalik shakllari kishilik olmoshlari asosida shakllangan. Masalan: men-m, sen-ng, biz-miz, siz-ngiz kabi. Shuning uchun ham egalik affikslari bir vaqtning o`zida shaxs va son ma'nolarini ifodalaydi. Masalan, uyim so`zidagi -im birinchi shaxs birlik sonni ifoda etadi.
Savol va topshiriqlar:
1. Turkiy tillarning morfologik xususiyatlari haqida gapiring.
2. Ko’plik shakli qanday taraqqiy etgan?
3. - z ko`rsatkichi kishilik olmoshlari tarkibida nechanchi shaxs ko`plikni ifodalaydi?
4. Egalik shakllari bilan kishilik olmoshlari munosabatini tahlil qiling.