Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

TORLAMAKLYK [torlomokluk], iş ady. 
Torlamak ýagdaýy. 
TORLANMAK [torlonmok], işl. Ýyrtygy, deşigi 
tor salnyp tikilmek; daşy tikilip tor bilen örtülmek. 
Torlanan pökgi. 
TORLAŞDYRMAK 
[torloşdurmok], 
işl. 
Geýimiň, jorabyň, haltadyr ganaryň we ş.m. ýyrtyk, 
deşik ýerlerini tor salyp tikişdirmek. 
TORLAŞMAK [torloşmok], işl. 1. Torlamaga 
kömekleşmek. 2. Bileleşip torlamak. Ýüň joraplary 
torlaşyp oturmak. 
TORLATDYRMAK [torlotdurmok], işl., ser. 
Torlatmak. 
TORLATMAK [torlotmok], işl. Torlamak işini 
başga birine etdirmek. Ýyrtyk ganarlary torlatdyk. 
TORLAÝYŞ [torloýuş], iş ady. Torlamak 
ýagdaýy. 
TORLY, syp. Ýüzi tor bilen örtülen (gawun 
hakynda). Onýança sakçy eline bir torly gawun alyp, 
kümäniň içine girdi. 
TORSARMA [torsormo], iş ady. Torsarmak 
ýagdaýy. 
TORSARMAK [torsormok], işl. Gaharlanyp, 
öýkeläp ýüz-gözüňi çytmak, ýüzüňi turşatmak, kineli 
görnüşe girmek. Seniň bujagaz torsarmaň nämäniň 
alamaty? 
TORSARMAKLYK [torsormokluk], iş ady. 
Torsarmak ýagdaýy. Torsarmaklyk saňa gelişmeýär. 
TORSARMAZLYK [torsormozluk], iş ady. 
Torsaryp durmazlyk. 
TORSARTMAK [torsortmok], işl. Ýüz-gözüňi 
üýtgetmek, turşatmak, egşitmek. Ol ýüzüni torsartdy. 
TORSARYLMAK [torsorulmok], işl., ser. 
Torsarmak. 
Dostum, 
sen 
näme 
beýle 
torsarylýarsyň? 
TORSARYLYŞMAK 
[torsorluşmok], 
işl. 
Birnäçe ýa-da köp bolup torsorulmak. 
TORSARYŞ [torsoruş], iş ady. Torsarmak  
ýagdaýy. 
TORSARYŞMAK [torsoruşmok], işl. Birnäçe 
bolup torsarmak. 
TORSUK, at. Tumşugy ak zolakly, gysga aýakly 
ýabany haýwan, sakartorsuk. Agsak keýik müň 
torsuga ýetdirmez (Nakyl). 

 Torsuk ýaly etli-ganly, semizje (çaga hakynda). 
TORTEMEN, at. Tor örmek (dokamak) üçin 
ulanylýan agaç gural. 
TORUM [to:rum], at. Alty aýdan bir ýaş
aralygyndaky uly köşek. Men öňünden baraýyn, Gyz 
toýuny göreýin, Gapy tutan gonaga, Torum pulun 
bereýin (Hüwdi). 
TOSAŇSYRAMAK [tosoňsuromok], işl. Nägile 
bolup, gaharlanyp torsarylmak, tossaň-tossaň etmek. 
Ol gaharlanyp tosaňsyrap gitdi. 
TOSAŇSYRAŞMAK 
[tosoňsuroşmok], 
işl. 
Birnäçe bolup bilelikde tosaňsyramak. 
TOSAŇ-TOSAŇ [tosoň-tosoň]: tosaň-tosaň 
etmek ser. Tosaňsyramak. 
TOSLAMA [toslomo], 1. iş ady. Toslamak 
ýagdaýy. Töweregindäkiler onuň çyna berimsiz 
toslamasyny 
keýpiköklük 
bilen 
diňleýärdiler 

---

378 
(

Edebiýat we sungat

). 2. Bir zat ýa biri hakynda 
oýlanyp tapylan ýalan gürrüň. 
TOSLAMAK [toslomok], işl. Toslama, ýalan 
gürrüň tapmak, ýalan sözlemek, özüňden oýlap gep 
tapmak. 
TOSLAMAKLYK 
[toslomokluk], 
iş 
ady. 
Toslamak ýagdaýy. 
TOSLANMAK [toslonmok], işl. Toslama gürrüň 
tapylmak. Toslanyp tapylan gürrüň. 
TOSLAŞDYRMAK [tosloşdurmok], işl. Birnäçe 
zady toslamak. 
TOSLATMAK [toslotmok], işl. Ýalan gürrüň 
çykartmak. 
TOSLAÝYŞ [tosloýuş], iş ady. Toslamak 
ýagdaýy. 
TOSUN, syp. Iş görmedik, işe bişişmedik ýa-da 
köp wagtlap iş etmän, eli işden çykan. Tosun pyýada 
basym ýadady. 
TOSUNLYK [tosunluk], at. Iş görmän, işe 
bişişmän ýa-da köp wagtdan bäri iş etmän, işden 
çykmaklyk ýagdaýy. 
TOŞAP [toşop], at.1. Üzüm, gawun, garpyz  
ýaly miwe hem bakja ekinlerinden suwy gaýnadylyp 
alynýan süýji, goýy önüm. 
TOŞAPLY [toşoply], syp. Düzüminde toşap 
bolan, toşap goşulan. Toşaply süýji. 
TOT, at. Howanyň ýüzüni gaplap alýan tozan, 
çaň. 
TOTAM [totom], at. Öwlat hasaplanýan 
adamlaryň aýallarynyň hormat bilen tutulýan ady. 
TOTLANMA [totlonmo], iş ady. Totlanmak 
ýagdaýy. 
TOTLANMAK [totlonmok], işl. Tot bilen 
örtülmek, tot emele gelmek, tot basmak. Gijara ýel 
turjak ýaly edip, howa totlandy. 
TOTLY, syp. Tot gaplap alan, gurşap alan. 
Garşyda seleňläp duran dagyň başy hem totludy. 
TOTUÝA [to:tuýo], at, k.d. Sürme, göze 
sürtülýän daş (rowaýata görä, ol gözüň görgürligini 
artdyrýar). Adamlaryň asly birdir, biri-birinden 
parhyýa, Biri başyň agyrydyr, biri gözge totuýa 
(Nakyl). Kylaý men hem ýüzün köňlüm zyýasy, 
Gadam topragyny göz totuýasy (Sopy Allaýar). 
Totuýa eýlesem gadam tozundan (Kemine). 
TOTY [to:ty], at.1. Tropik ýurtlarda ýaşaýan we 
käbir aýdylan sözi gaýtalap bilýän dürli reňkli 
owadan tokaý guşy. Toty, bilbil mesgen tutan, Howaly 
baglar görüner (Magtymguly). Toty kimin suhanwer, 
sözläp, şirin tile gel (Kemine). 2. Gyza dakylýan at. 
TOW, at. 1. Bir zady towlamak netijesinde 
salynýan burgy. Ýüpüň towy. 2. Açar bilen towlanyp, 
pružiniň ýetirilýän iş ýagdaýy (ol sagady ýa-da şoňa 
meňzeş bir enjamy herekete getirmek üçin 
peýdalanylýar). Tow berilýän oýunjak. 3. göç.m. 
Nägilelik, öýke. Gep ara tow düşürmän saklamakda 
bolsa gerek. 
TOWAKGA [towokgo], at. Birinden edilýän 
haýyş. Towakga etmek. 
TOWAR [towor], syp. 1. Keýkerip duran. Towar 
owlak. 2. Buýra-buýra, burum-burum. Towar saçlyja 
gyz. 3. Gyza dakylýan at. 
TOWARMAK [towormok], işl., gepl.d. Towly 
bolmak, buýralanmak. 
TOWARTMAK [towortmok], işl. Towaryp duran 
görnüşe getirmek. Ýaňyja boglan gulpagyny 
towardyp oturan gyzjagaz öz bilýän zadyny aýtdy. 
TOWAR-TOWAR [towor-towor], syp. Towary 
köp bolan (saç hakynda). 
TOWARYLMAK 
[toworulmok], 
işl., ser. 
Towarmak. 
TOWAZZYG [towozzy:ğ], at, k.d. Kiçi 
göwünlilik, özüňi kiçi tutmaklyk. Tekepbire – 
tekepbir, lowazzyga – towazzyg (Nakyl). Mämmet han 
patyşanyň gaşyna baryp, tagzym we towazzyg bilen 
iki bükülip salam berdi (

Saýatly - Hemra

). 
TOWÇA [towço], at.1. Däridir seçmäniň 
üstünden peşeňe dykylýan keçe, mata we ş.m. zatlar. 
2. Gäminiň jaýryklaryna dykylýan ýagly esgi we ş.m. 
zatlar. Gäminiň jaýryklary towça bilen dykyldy.3. 
Ýörite urgan üçin işilen ýüpüň bir dini, bir gaty. 
TOWHA [towho], at. Aşygyň alçydan beýleki
eşek münen tarapy.

Alçy mündürip, towha gopdurmak birini 
oýnamak. Gelin-gyzlar ony oýnap, alçy mündürip, 
towha gopdurýarlar (A. Gowşudow).
TOWHULDAMA 
[towhullomo], 
iş 
ady. 
Towhuldamak ýagdaýy. 
TOWHULDAMAK 
[towhullomok], 
işl. 
Towhulduly güňleç ses çykmak, güňleç seslenmek. 
Tüpeňiň sesi towhuldap çykdy. 
TOWHULDAMAKLYK [towhullomokluk], iş 
ady. Towhuldamak ýagdaýy. 
TOWHULDAŞMAK [towhulloşmok], işl. Köp 
zat towhuldamak. Baýramçylyk agşamy tüpeň sesleri 
zarp bilen towhuldaşýardylar. 
TOWHULDATDYRMAK [towhullotdurmok], 
işl., ser. Towhuldatmak. 
TOWHULDATMAK 
[towhullotmok], 
işl. 
Towhuldyly 
güňleç 
ses 
çykartmak, 
güňleç 
seslendirmek. Ol towhuldadyp atyp goýberdi. 
TOWHULDAÝYŞ [towhulloýuş], iş ady. 
Towhuldamak ýagdaýy. Toplar atylanda, olaryň 
towhuldaýşy daşdan eşidilýärdi. 
TOWHULDY [towhully], at. Tüpeň, top we ş.m. 
atylanda çykýan güňleç sesiň ady. Towhuldy deränin 
içini ýaňlandyrdy. 
TOWK, at, k.d. Duzak, halka, bent, tor. Towk 
salar al biläni (Mätäji). 
TOWKY, at. Başa düşen bela, sütem, jebir, 
garamat. 
TOWLABERMEK [towla:vermek], işl. Towlap 
başlamak. 
TOWLAM [towlom], at. Bir zadyň towlanan 
bölegi. Bir towlam kak. 
TOWLAMA [towlomo], iş ady. Towlamak 
ýagdaýy. 
TOWLAMAK [towlomok], işl. Tow bermek, 
işmek, burmak. 
TOWLAMAKLYK [towlomokluk], iş ady. 
Towlamak ýagdaýy. 

---

379 
TOWLAMAZLYK 
[towlomozluk], 
işl. 
Towlamak işini amal etmezlik. 
TOWLAM-TOWLAM [towlom-towlom], syp.
Köp ýerine tow düşen, bulaşyk, burum-burum bolan. 
Eşegiň aýagyna daňylýan ýüp towlam-towlam 
bolupdyr, açar ýaly däl. 
TOWLANJYRAMAK [towlonjuromok], işl. 1. 
Agyry we ş.m. zerarly eýläk-beýläk buruljamak. 
Balam janyna ýaranyp bilmän, towlanjyrap ýatyr (B. 
Kerbabaýew). 
2. 
Näz-kereşme 
etmek. 
Gyz 
towlanjyrap, ýüzüni aňryk öwürdi. 3. Nägilelik, 
närazylyk bildirmek. 
TOWLANMAK [towlonmok], işl. 1. Tow 
berilmek, burlan, işilen ýagdaýda bolmak. 2. Agyry 
we ş.m. zerarly eýläk-beýläk burulmak, bükülmek. 
Aňkar gyzardy, towlandy, 

wah-wah-eý!

diýip, 
böwrüni tutdy (B. Kerbabaýew). 3. göç.m. Nägilelik, 
närazylyk bildirilmek, boýun gaçyrmak. Gelmändiň 
erkiňe özüň bu ýerik, Edersiň towlanman hyzmat 
içerik (A. Kekilow).
TOWLANYŞMAK [towlonuşmok], işl. Burum-
burum bolup durmak (köp zat hakynda). Tapgyr-
tapgyr ösýär bahar şemaly, Suwlar towlanyşyp, çasly 
akýardy (N. Pomma). 
TOWLAŞDYRMAK [towloşdurmok], işl. Tow 
berişdirmek, buruşdyrmak. Gaşlaryny sypaşdyryp, 
murtlaryny towlaşdyrdy (A. Durdyýew). 
TOWLULYK [towluluk], at. 1. Towy barlyk. 2. 
göç.m. Närazylyk, öýkelilik; kinelilik.
TOWLURAK [towlura:k], syp. Az-kem towly. 
TOWLY, syp. 1. Tow berlen, towy bar bolan. 
Üçünjisi – gözleri ýanyp duran, seňrigi tüňňi, murty 
towly, sakgaly çotga ýaly, reňki öçük, inedördül bir 
adamdy (B. Kerbabaýew). 2. göç.m. Öýkeli, närazy; 
kineli. Biri-biriňe gaharly, towly gezip ýörmek gowy 
däl.