Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

ÖŇŇINKI [öňňüýnkü / öňňu:nky ], hal. Düýn 
däl-de, ondan öňki günki. Meniň ony öňňinki görşüm. 
ÖŇŇÜÝYL [öňňüýyl ], hal, ser. Öňňil. 
ÖŇÜNDE 
[öňünnö], 
köm.s. 
Alynynda, 
garşysynda. Oba hojalyk isgärleriniň öňünde 
durýanwezipeler. 
ÖŇÜNDEN [öňünnön], hal. Hereketiň amala 
aşmazyndan birnäçe wagt öň.Onuň oba gidendigini 
maňa öňünden aýtmaly ekeniň, eşiden bolsam, 
menem bile giderdim.
ÖŇÜRDIBERMEK [öňürdüvermek], işi., ser. 
Öňürtiläbermek. 
ÖŇÜRDIK [öňürdük / öňňürdük], hal. Atyň, 
eşegiň öň aýaklaryny yzly-yzyna gezekli atyp, ortaça 
çapyşynyň, gidişiniň bir görnüşi. Takyrjak ýerde 
dikgirdedip bolmaýan eşek-de, öňürdigini ýazman 
ylgady (B. Kerbabaýew). Meret ýabynyň öňürdigini 
ýazdyrman, bir sagatlap sürdi (A. Durdyýew). 
ÖŇÜRDIKLEME 
[öňürdüklömö 
/ 
öňňürdüklömö], iş ady. Öňürdiklemek ýagdaýy. 
ÖŇÜRDIKLEMEK 
[öňürdiklömök 
/öňňürdiklömök], işl. 1. Öňürdigine çapmak, 
öňürdigine gitmek. Eşek şol öňürdikläp barşyna 
märekäniň gapdalyna gelip aýak çekýär (

Edebiýat 
we sungat

). At öňürdiklemäge başlady. 2. göç.m. 
Ýaranjak bolup, biriniň öňünde byzbydyklamak. 
Onuň 
öňünde 
öňürdikläp 
hem, 
ýalba- 
ryp hem ýaranyp bilmedi (N. Pomma). 
ÖŇÜRDIKLEMEZLIK [öňürdiklömözlük / 
öňňürdüklömözlük], iş ady. Öňürdigine çapmazlyk, 
öňürdigine gitmezlik. 
ÖŇÜRDIKLEŞMEK [öňürdiklöşmök], işl. 1. 
Köpçülik bolup öňürdigine çapmak, öňürdigine 
gitmek. 2. Ýaranjak bolup biriniň öňünde 
byzbyldyklaşmak. 
ÖŇÜRDIKLETMEK 
[öňürdiklötmök], 
işl.Birine aty, eşegi öňürdigine çapmaga, öňürdigine 
sürmege mejbur etmek. Gezerinesüreýinmi ýa-da 
öňürdikledeýinmi? (B. Soltannyýazow). 
ÖŇÜRDIKLEÝIŞ 
[öňürdiklöýüş/öňňürdüklö-
ýüş], iş ady. Öňürdiklemek ýagdaýy. 
ÖŇÜRDIKLÄBERMEK 
[öňürdiklä:vermek], 
işl. 1. Öňürdikläp başlamak. 2. Ýaranjak bolup, 
biriniň öňünde byzbyldyklabermek. 
ÖŇÜRDIŞ [öňürdiş], iş ady. Öňürtmek ýagdaýy. 
ÖŇÜRTDIRMEK [öňürtdirmök], işl., ser. 
Öňürtiletmek. 
ÖŇÜRTI [öňürtü], hal. Ilki, ozal, öň. Ol 
ýatmazyndan öňürti daş çykyp, howanyň ýagdaýyny 
synlamak isledi (A. Gowşudow).
ÖŇÜRTILEME 
[öňürtülömö], 
iş 
ady. 
Öňürtilemek ýagdaýy. 

---

168 
ÖŇÜRTILEMEK [öňürtülömök], işl. Bir işi, 
hereketi beýlekilerden öň, ilki etmek, başgalardan 
öňünçä ýerine ýetirmek. Indi sen bizden öňürtilediň, 
näme maslahat sorasaň soraber (A. Durdyýew). 
ÖŇÜRTILEMEZLIK [öňürtülömözlük], iş ady.
Bir işi, hereketi beýlekilerden öň etmezlik, ýerine 
ýetirmezlik 
ÖŇÜRTILETMEK 
[öňürtülötmök], 
işl.Öňürtilemäge ýol bermek, mümkinçilik döretmek. 
ÖŇÜRTILEÝIŞ 
[öňürtülöýüş], 
iş 
ady. 
Öňürtilemek ýagdaýy. 
ÖŇÜRTILÄBERMEK 
[öňürtülä:vermek], 
işl.Bir işi, hereketi başga birinden öň başlamak. 
ÖŇÜRTME [öňürtmö], iş ady. Öňürtmek 
ýagdaýy. 
ÖŇÜRTMEK 
[öňürtmök], 
işl., 
ser. 
Öňürtilemek.Olar biri-birinden öňürtjek bolup, 
ýerli-ýerden gepläp başladylar. 
ÖŇÜRTMEKLIK [öňürtmöklük], iş ady. 
Öňürtmek ýagdaýy. 
ÖŇÜRTMEZLIK [öňürtmözlük], iş ady., ser. 
Öňürtilemezlik.  
ÖŇÜSYRA [öňüsy:ra], hal. Bir wakanyň ýa-da 
bir zadyň edil öň ýanynda, sähelçe wagt ozal 
(köplenç halatda degişlilik goşulmasyndan soň 
ýöneliş düşümde getirilip ulanylýar).
ÖŇÝETEN, at. Özüňçe bar-ýok, bolar-bolmaz, 
bolgusyz (adam hakynda). Öňýetene özüňi oýnadyp 
ýörseň, sagmyka beri diýerler.
ÖPDÜRMEK [öpdürmök], işi. Posa bermek, 
ogşatmak, öpmäge ýol bermek. 
ÖPME [öpmö], iş ady. Öpmek ýagdaýy. Iliň 
arasynda söýgülisini öpmesi oňa geňräk göründi.
ÖPMEK [öpmök], işl. Posa almak, ogşamak. 
Onuň dodaklaryndan öpesi geldi (B. Kerbabaýew).
ÖPMEKLIK [öpmöklük], iş ady. Öpmek 
ýagdaýy. 
ÖPMEZLIK [öpmözlük], iş ady. Posa almazlyk, 
ogşamazlyk. 
ÖPÜBERMEK [öpüvermek], işl. Posa alyp 
başlamak, ogşabermek. 
ÖPÜLMEK [öpülmök], işl. Posa alynmak, 
ogşalmak. 
ÖPÜŞ, 1. iş ady. Öpmek ýagdaýy. Mähir bilen 
perzendini öpüşi şeýle bir mylaýym, şeýle bir süýji 
(

Edebiýat we sungat

). 2. Posa, ogşuk, öpüşik. Artyk 
soňky öpüşden soň gyssanmaç sorady: – Aýnam, 
wadamyz – wadamy? (B. Kerbabaýew).
ÖPÜŞMEK [öpüşmök], işl. Biri bilen ogşaşmak, 
biri-biriňi ogşamak. Aýna kimin ýüzler bilen 
öpüşmeşek oýnagaly (Kemine). 
ÖR [ö:r]: ör boýuňa galmak 1) dik durmak, 
dikelmek. 2) ser. Ör-gökden gelmek. Ör-gökden 
gelmek oslanmadyk, garaşylmadyk ýagdaýa gaty geň 
galmak, haýran galmak, allaniçigsi bolmak. – Ýok, 
ýok – diýip, Rahym ör gökden geldi (O. Ödäýew). Ör 
turmak (galmak) oturan ýeriňden galyp, dik 
durmak, dikelip durmak, aýak üstüne galmak. Garly 
ussa aňk bolup, ör turan ýerinde iki elini uýlugyna 
urdy (A. Gowşudow).
ÖRÇ: örç almak barha güýjemek, barha möwç 
almak. Ol ýene-de örç alyp geldi. Örç bolmak biri 
bilen gyr-tut bolmak, birini özüňe duşman saýmak. 
ÖRÇELEŞMEK [ö:rçölöşmök], işl.Biri bilen 
dikleşmek, oturman, dik duran ýeriňden sanaşmak, 
birine gaýtargy bermek. Özüňden uly bilen örçeleşip 
durmak gelşikli däl. 
ÖRDEK [ö:rdök], at. Köplenç, suwda ýaşaýan 
ýasy çüňkli, boýny we aýaklary gysga guş. 
ÖRDEKBURUN [ö:rdökburun], at. Köplenç, 
Awstraliýada duş gelýän, burny ördegiň burnuna 
meňzeş, ýumurtga guzlaýan, suwda we kenarda 
ýaşaýan haýwan. 
ÖRDÜRMEK [ö:rdürmök], işl. 1. Örmek işini 
başga birine etdirmek; örmäge mejbur etmek; örmek 
işini buýrup ýerine ýetirtmek . Ýüň jorap ördürmek. 
Jigim gulpajygyny gelnejesine ördürdi. Kerpiç 
ördürmek. 2. Örmäge mümkinçilik döretmek. Kaka, 
maňa-da kerpiç ördürsene.
ÖRE [ö:rö] I, at. 1. Çatma gurlanda dikilýän 
esasy direg, sütün, daýanç. – Aý oglum, ne bela boldy 
bu näme etdigiň – diýip, bu-da çatmanyň artky 
öresinden gaýym ýapyşdy (

Görogly

). 2. Jykyryň dik 
dikilýän sütüni. Güldüräp suwny akar-da, öresi 
lerzan jykyr (Andalyp). 3. Harmanyň ortasyna 
dikilýän agaç. 4. Oglana dakylýan at. 
ÖRE [ö:rö] II, at. Juwazyň oky. 
ÖREDAŞ [ö:röda:ş], at. Eýwanyň dik sütüniniň 
aşagyna goýulýan ýasy, galyň daş. 
ÖRÄN [örä:n], 

Juda, gaty, has

manysyndaky 
güýçlendiriji kömekçi söz. Durdy örän çalasyn hem 
ýyndamdy (H. Derýaýew).
ÖRGÜN [ö:rğün], at. Käbir ýokanç keseller 
zerarly bedende we nemli bardada döreýän owunjak 
düwürtikler. Garahassalyk örgüni. Gyzamyk örgüni. 
ÖRGÜNLI [ö:rğünlü], syp. 1. Örgün bilen 
geçýän. 2. Endamyna örgün ören adam. 
ÖRI [ö:rü], at. 1. Mal bakylýan otluk ýer, 
meýdan, ýaýla. 2. Gidýän ýeri, gezýän ýeri. Daş 
örüsi öýden ses ýetimlik ýer boldy (

Edebiýat we 
sungat

). 3. göç.m. Gerim, aýtym. Ol döredijilik 
örüsini giňeltmäge çalyşýar. 

Örüsi daralmak baryş-geliş edýän ýeri 
azalmak. Ýok goşunyň hiç aňyrsy-bärisi, Barha 
daralýardy hanyň örüsi (A. Köpekmergen). Örüsi 
giňemek 1) baryş-geliş edýän ýeri artmak, gatnaşyk 
edýän ýeri köpelmek. Örimiz giňedi ýuwaş-
ýuwaşdan, Biziň üçin barha obamyz dardy (K. 
Gurbannepesow). 2) dünýäsi giňemek, aladasy, 
hasraty azalmak, asudalyk aralaşmak. Onuň örüsi 
giňemek bilen, durmuşa bolan talaby-da artdy (B. 
Kerbabaýew).
ÖRJEMEK [örjömök], işl., ser. Möwjemek. 
ÖRK [örük], at. 1. Mal-gara örklenýän bagly 
gazyk, teble we ş.m.. Sygrymyzyň örküni täzeläp gel. 
2. göç.m. Biriniň dogduk mekany, ýerligi, asly. 

Örki 
şu ýerde bolsa, munuň özge ýurda gidesi ýok

 diýip, 
kyrk gije-gündiz toý başlady (

Nejep oglan

). 

Örküňi üzmek 1) daýanjyňy ýitirmek, ýerden
arany açmak. Şol barmana bir tümmejikden aşan 
maşyn ýerden örküni üzüp, süýnüp gitdi (B. 

---

169 
Kerbabaýew). 2) Dogduk mekandan gidip, onuň bilen 
aragatnaşygyňy kesmek, ýitirmek. Kimiň göbek gany 
siňen ýerden örküni üzesi gelýändir öýdýäň?!