Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

PER I, at. 1. Guşlaryň uly ýeleginiň aşagyndan 
ösýän näzik ýelejik. 2. gepl.d. Ýelek, ganat. 
PER II, at. Suw degirmenini, gämileri we 
uçarlary herekete getirýän çarh şekilli enjam. 
PER III: per bermezlik boýun egmezlik, guýruk 
tutdurmazlyk, eýgertmezlik. Men size per bermerin. 
PERDE I, at. 1. Sahnanyň öňüne tutulýan uly 
tuty. Sahnanyň öňüni baglap duran perde-de syryldy 
(T. Taganow). 2. Gapa, penjirä tutulýan tuty (bu 
manyda seýrek ulanylýar). 3. Drama eseriniň bir 
bölegi, bölümi. Dört perdeli komediýa. 3. anat. 
Örtük, ýuka gabyk, gaýganak. Gulak perdesi. Öýken 
perdesi. 4. göç.m. Gelin-gyzlaryň ýuka matadan 
ýüzüne tutýan örtgüsi, nykap. Bir zaman perdäňi 
syrsaň ýüzüňden, Ak ýüzüňde hally juwan islärin 
(

Görogly

). 5. Tuwak. 6. Gyza dakylýan at. 
PERDE II, at, sazç. Kirişli saz gurallarynyň 
sapynyň sim bilen boglup goýulýan ýeri. Baş perde. 
Nowaýy perdesi. Ýokarky perde. Bäş perde. Aşaky 
açyk (orta) perde. Şirwan perdesi. 

Bir perdeden gopmak umumy dil tapmak, 
ylalaşmak.
PERDELEME, iş ady. Perdelemek ýagdaýy. 
PERDELEMEK I, işl. 1.Tuty tutmak, perde 
tutmak. Aýnalary perdelemek. 2. Nykap çekmek, 
örtgi örtmek. 3. göç.m. Ýaşyrmak, gizlemek, üstüni 
basyrmak. 
PERDELEMEK II, işl., sazç. Kirişli saz 
gurallarynyň 
sapyna 
perde 
etmek. 
Dutary 
perdelemek.  
PERDELEMEKLIK, iş ady. Perdelemek 
ýagdaýy. 
PERDELEMEZLIK, işl. Perde tutmazlyk; 
ýaşyrmazlyk. 
PERDELENMEK I, işl. 1. Tuty tutulmak, perde 
tutulmak. 2. göç.m. Ýüzi örtülmek, üsti basyrylmak, 
gizlenmek, ýaşyrylmak. 
PERDELENMEK II, işl., sazç. Kirişli saz 
gurallarynyň sapyna perde edilmek.Perdelenip 
goýlan dutarlar.  
PERDELEŞDIRMEK, işl. Birnäçe aýna, gapa 
perde tutup çykmak, tuty tutuşdyrmak. Aýnalary 
perdeleşdirmek. 
PERDELEŞMEK,işl. Perde, tuty tutmaga 
kömekleşmek. 
PERDELETMEK I, işl. Perdelemek işini başga 
birine 
etdirmek; 
perdelemäge 
ýol 
bermek; 
perdelemäge mejbur etmek. 
PERDELETMEK II, işl. Kimdir birine dutar we 
ş.m. saz gurallarynyň sapyna perde goýdurmak. 
Dutary perdeletmek.  
PERDELI, syp. 1. Tuty tutulan; perde asylan, 
perde gerlen. Perdeli penjire. 2. teatr. (Bir ýa birnäçe) 
bölümden durýan, bölümden ybarat. Üç perdeli 
drama. 3. Ýüzi nykap bilen örtülen, ýapylan. 4. 
Tuwakly. 5. Adama dakylýan at. 

Ýüzi perdeli 1) özüniň hakykat ýüzünde erbet 
adamdygyny gizläp saklaýan (adam hakynda).
2) utançly, haýaly, sypaýy. 
PERDELIK, syp. Tutulyk, tuty etmek üçin, tuta 
niýetlenen. Perdelik mata. 
PERDIWAL [perdi:wa:l], at. Tama pürs atylandan 
soňra goýulýan ýarym gor. 
PERENJE, at, ser. Bürenjek. Başy göwşüldän 
perenjeli, egni sowsany köýnekli çal saç bir aýaldy 
(B. Kerbabaýew). 
PEREŇ, at.  Pyçagyň bir görnüşi.
PERGANAT [perğa:nat], at, ser. Dikuçar. 
Dikuçara peri ganatyň hyzmatyny ýerine ýetiýändigi 
üçin perganat diýýänler hem bar. 
PERI, at. 1.Ertekilerde, hyýaly eserlerde: owadan 
gyz. Bilgiçler: – Eý köşegim, bu bag perileriň 
bagydyr – diýdiler (

Saýatly – Hemra

). 2. göç.m. 
Gözel, owadan.
PERIK, at. 1. Daşyna keleplenen ýüplük 
geýdirilip çözlenýän ýa-da ýumaga, tütä saralan 
sapaklar kelep edilýän tara guraly. 2. Suw 
degirmeniniň çarhy. Indi negada bir gün diýäýmeseň 
perigiňem, suwuňam sesi eşidilenokdy (R. Gelenow).  
PERI-PEÝKER, at. Peri keşpli, peri surat. Ol 
peri-peýker sypatly ýary gördüm, şondadyr 
(Magtymguly). 
PERIŞAN [peri:şa:n], syp. 1. Gamgyn; erbet, 
ýaramaz. Köňlüm perişandyr, sähwim derazdyr 
(Magtymguly). Altynyň halynyň perişan bolup 
oturanyny aňlaýanlar bardy (N. Saryhanow). Aýdyp 
otur, neçün halyň perişan? (G. Ezizow). 2. Dagynyk, 
bulaşyk, tertipsiz. Onuň perişan saçlary eginlerine 
dökülipdir (

Edebiýat we sungat

). 
PERIŞANLYK [peri:şa:nlyk], at. Perişan halda 
bolmaklyk. Ýüzümiň perişanlygy we onuň geljegi 
meni köp närahat edýär (A. Gowşudow). 

---

198 
PERIŞDE [peri:şde], at. Dini düşünjä görä hudaý 
tarapyndan ýaradylan we asmanda ýaşaýan juda 
görmegeý hem-de gowy häsiýetli melek. Olar: – Sen 
ynsmysyň, jynsmysyň, almyň ýa-da perişdemiň? – 
diýip soradylar (

Türkmen halk ertekileri

). 

Perişde ýaly arassa, päkize, päk. Perişde ýaly 
garry. Peýdasyz perişde her näçe gowy hem bolsa, 
başga kişä peýdasy degmeýän, haýry ýetmeýän adam. 
Peýdasyz perişdeden aşna döw ýagşy (Atalar sozi).