Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

Kätmen urmak 
kätmen bilen ýeri 
kätmenlemek. Ol kätmen urup ýören bir oglanyň 
ýanyna bardy (Ö. Abdyllaýew). 
KÄTMENÇE [kä:tmençe], at. Kiçijik, çaklaňja 
kätmen. Ol kätmençe bilen şitilleriň düýbüni 
ýumşadýardy. 
KÄTMENÇI [kä:tmençi], at. Kätmen bilen 
işleýän, kätmen urýan adam. Kätmençiniň sanan 
atlaryny derrew belläp aldy (Ö. Abdyllaýew). 
KÄTMENLEME 
[kä:tmenleme], 
iş 
ady. 
Kätmenlemek ýagdaýy. 
KÄTMENLEMEK [kä:tmenlemek], işl. Kätmen
bilen ekini, ekin ýerini bejermek, ýumşatmak. 
Kätmenledik, ýekeledik, Kesip zyňdyk haşal otun (D. 
Agamämmedow). 
KÄTMENLEMEKLIK [kä:tmenlemeklik], iş 
ady. Kätmenlemek ýagdaýy. 
KÄTMENLENMEK 
[kä:tmenlenmek], 
işl. 
Kätmen bilen ekiniň düýbi, ekin ýeri bejerilmek, 
ýumşadylmak. Gowaça hatarlary kätmenlendi. 
KÄTMENLEŞDIRMEK 
[kä:tmenleşdirmek], 
işl. Birnäçe ýeri kätmenläp çykmak. Hyýar ekilen 
ýerleri kätmenleşdirip çykdylar. 
KÄTMENLEŞMEK [kä:tmenleşmek], işl. 1. 
Kätmenlemäge kömekleşmek. Ol agasyna gowaça 
kätmenleşdi. 2. Bilelikde kätmenlemek. Daýhanlar 
ekin ýerleriniň içini kätmenleşip ýördüler. 
KÄTMENLETMEK 
[kä:tmenletmek], 
işl. 
Kätmenlemek 
işini 
başga 
birine 
etdirmek; 
kätmenlemäge ýol bermek. Daýhanlara gowaçanyň 
hatar aralaryny kätmenletmek. – Kaka, üzümiň içini 
maňa-da kätmenledäýsene! 
KÄTMENLEÝIŞ 
[kä:tmenleýiş], 
iş 
ady. 
Kätmenlemek ýagdaýy. 
KÄWAGT [kä:wağt], hal. Mahal-mahal, aram-
aram, hemişe däl-de, kähalatlarda. Özara jedeliň 
käwagtlarda has gyzyşýan wagtlary hem bolýar 
(

Edebiýat we sungat

). 
KÄÝARYM [kä:ýa:rym], hal, ser. Käwagt. Uçar 
käýarym iki ýana yraň atýar-da, ýene gönelip gidip 
barýar (K. Berdiýew). 
KÄÝELMEK [kä:ýelmek ё kä:ýýelmek], işl. 
Ýaramaz, bolgusyz hereket üçin ýazgarylmak. Uzak 
gitmän bu garry, garşy-garşy köwlendi, Ýüzüne-de 
almady käýelenni, kowlanny (M. Seýidow).  
KÄÝEME [kä:ýeme / gepl.d.: kä:ýýeme], iş ady. 
Käýemek ýagdaýy. 
KÄÝEMEK [kä:ýemek / gepl.d.: kä:ýýemek], işl. 
Ýaramaz, bolgusyz hereketi, işi üçin birini 
ýazgarmak, köteklemek; gaharlanyp öwüt bermek. 
KÄÝEMEKLIK 
[kä:ýemeklik 
/ 
gepl.d.: 
kä:ýýemeklik], iş ady. Käýemek ýagdaýy. 
KÄÝEŞDIRMEK [kä:ýeşdirmek / gepl.d.: 
kä:ýýeşdirmek], işl. Birnäçe adama käýäp çykmak.  
KÄÝETMEK 
[kä:ýetmek 
/ 
gepl.d.: 
kä:ýýetmek], işl. Ýaramaz, bolgusyz hereket, iş edeni 
üçin ýazgartmak. Kakaň gelse, oňa käýederin. 
Bolgusyz iş edip, atam-enemi käýetdim. 
KÄÝINÇ [kä:ýinç], at. 1. Birine kaýelip, 
ýazgarylyp aýdylýan igenç. Käýinç eşitmek. 2. Bir işi, 
tabşyrygy ýaramaz ýerine ýetirenligi üçin gurama, 
edara tarapyndan berilýän temmi, çäre. Käýinç 
bermek. 
KÄÝINDIRMEK [kä:ýinnirmek], işl. Birini 
zeýrendirmek, biriniň janyny ýakmak, käýedip 
ýörmek. Indi sizi käýindirmejek bolaryn (A. 
Nazarow).
KÄÝINJEŇ [kä:ýinjeň], syp. Nägile bolup 
igenegen, köplenç, käýinip, igenip ýören; nägilelik 
bilen iňirdegen. 
KÄÝINJEŇLIK 
[kä:ýinjeňlik], 
at.Käýinjeň 
bolmaklyk, käýinjeň gylyk-häsiýetlilik. Käýinjeňlik 
hem gowy häsiýet däl. 
KÄÝINJIREMEK 
[kä:ýinjiremek], 
syp. 
Nägilelik bilen öz-özüňe çalarak käýinmek; çala 
zeýrenmek. Ine, men ondan tarap ertirden bäri 
käýinjiräp otyryn (N. Saryhanow). Akja keçeden 
olduryk kesip oturan Gulgeldi ýene käýinjiräp ugrady 
(N. Hojageldiýew). 
KÄÝINMEK [kä:ýinmek], işl. Birine ýa-da bir 
ýaramaz herekete öz ýanyňdan nägilelik bildirmek. 
Akyllyň işinden göwnüň söýüner, akmagyň işinden 
pähmiň käýiner (Nakyl). 
KÄÝIŞ [kä:ýiş], iş ady. 1. Käýemek ýagdaýy. 2. 
Bir zatdan edilýän igenç. Akmaklar özüni saýyr bir 
kişi, Özgeler üstüne kylar käýişi (Kätibi). 
KÄÝIŞME [kä:ýişme], iş ady. Käýişmek 
ýagdaýy. 
KÄÝIŞMEK [kä:ýişmek], işl. Biri-biriňe gaty-
gaýrym söz diýmek. Ýa-da biri bilen käýişdiňmi? (J. 
Akyýew).
KÄÝITDIRMEK [kä:ýitdirmek], işl. Özüňi 
başga biriniň käýinjine uçratmak, käýelmek 
derejesine eltmek.
KÄÝITMEK [kä:ýitmek], işl. 1. gepl. d. 
Käýinçli sözi başga birine diýdirmek, käýetmek. Men 
seniň eden işiň üçin kakama käýiderin.2.Birini 
zeýrendirmek, käýindirmek, igençli iňirdetmek; 
biriniň zehinini ýakmak. Ýöne weli bagyşla sen, 
Käýidenmi çendan, enem (M. Seýidow). 

---

36 
KI, Eýerjeňli goşma sözlemlerde baglaýjylyk 
hyzmatyny ýerine ýetirýän baglaýjy. Magtymguly 
aýdar: sözlerim hakdyr, Emma ki hak söze ten beren 
ýokdur (Magtymguly).