Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI
ÝOWUZ, syp. Ýaman, erbet; agyr, kyn, gazaply. ÝOWUZLANMAK
Download 12.69 Mb. Pdf ko'rish
|
Türkmen diliniň düşündirişli sözlügi II (K-Z)-2016`Ylym
ÝOWUZ, syp. Ýaman, erbet; agyr, kyn, gazaply.
ÝOWUZLANMAK [ýowuzlonmok], işl. Gazaplanmak, gazaply bolmak. ÝOWUZLYK [ýowuzluk], at. Ýowuz halda bolmaklyk, ýowuz bolmaklyk. ÝOWUZRAK [ýowuzura:k], syp. Öňküsinden ýa-da beýlekilerden birneme ýowuz. ÝOÝDURMAK [ýoýdurmok], işl. 1. Bolşundan üýtgetmek, bellenen kadany bozdurmak. Dürs ýazuw kadasyny ýoýdurmaz ýaly, özleşdirmesi kyn kadalary aýratyn jikme-jik öwretmeli. 2. Hakykaty üýtgetdirmek, bolşundan başgaça aýtdyrmak. ÝOÝMA [ýoýmo], iş ady, Ýoýmak ýagdaýy. ÝOÝMAK [ýoýmok], işl. Asyl keşbini, durkuny üýtgedip bozmak. ÝOÝMAKLYK [ýoýmokluk], iş ady. Ýoýmak ýagdaýy. ÝOÝMAZLYK [ýoýmozluk], iş ady. Ýoýman saklamak, üýtgetmezlik. ÝOÝUJY,at. Ýoýýan adam. ÝOÝULMA [ýoýulmo], iş ady. Ýoýulmak ýagdaýy. Wakalaryň gidişiniň ýoýulmasy hekaýanyň akgynlylygyna zeper ýetiripdir. 503 ÝOÝULMAK [ýoýulmok], işl. 1. Asyl keşbi, durky üýtgedilip bozulmak. Taryhy eserlerde geçmişiň ýoýulmagyna ýol berilmeýär. 2. gepl.d. Aradan çykmak, aýrylmak, ölmek ( ýaşajyk çaga hakynda). ÝOÝULMAKLYK [ýoýulmokluk], iş ady. Ýoýulmak ýagdaýy. ÝOÝUŞ,iş ady. Ýoýmak ýagdaýy. ÝOÝUŞDYRMAK [ýoýuşdurmok], işl. Bir ýanyndan birnäçe zady ýoýup çykmak. ÝOZ,at. Gysyr we erkek dowarlar; ir guzlap, emdirmeýän dowarlar; sürä ýaraýan mallar. Ýoz goýun. ÝOZULMA [ýozulmo], iş ady. Ýozulmak ýagdaýy. Guzlaýan mallaryň ýozulmasy. ÝOZULMAK [ýozulmok], işl. 1. Iner, erkek mallaryň esremek döwri tamamlanmak. Erkek ýozulypdyr. 2. göç. m., gepl.d. Ýaş ulalyşyp, çaga dogurmakdan galmak (aýal hakynda). ÝOZULMAZLYK [ýozulmozluk], iş ady. Ýozulman ýörmek. ÝOZULYŞ [ýozuluş], iş ady. Ýozulmak ýagdaýy. ÝÖN [ýö:n], at, kön.s. Ugur, tarap. Ugrum, ýönüm bilmeýen, ýol üstünde oturgan… (Magtymguly). Ugur, ýön (ugur-ýom) bilmek azda-kände tärini, usulyny bilmek. ÝÖNE [ýö:nö], hal. 1. Deregine hiç zat alman, mugt, pulsuz. Bu kitaby men saňa ýöne berýärin. 2. Keýpine, peýwagtyna; biderek, sebäpsiz. Ýöne oturandan her zat edenini gowy görýän Bäşim çendan çagalar bilen kim dürtdi oýnaýardy (B. Kerbabaýew). 3. Emma, weli diýen ýaly garşylygy görkezýän baglaýjy. 4. Birsyhly, yzly-yzyna, yzygiderli, häli-şindi. Men işden çykjak, başarmaýaryn, ýüpler ýöne üzülip dur diýdi-de, lampa özüni aşak goýberdi ( Edebiýat we sungat ). 5. Adaty däl, hemişekilerden aýratyn. Bu gün ýöne bir gün däl, taryhy gün. 6. Diňe, ýeke. Ol gyrmyldy Çerkezi ýöne bir alada däl, ony iňkise goýdy (B. Kerbabaýew). 7. Has beter, halys, barha, gitdigiçe. Özüme näme bolýanyny-ha bilemok weli, ýöne ýere siňip barýan, ýerden galasym gelenok. Ýöne ýerden (ýere) sebäpsiz, bir zady göz öňünde tutman. Bu ýöne ýere aýdylýan sözler däl. Men bu zatlary ýöne ýerden aýdamok. Ýönesi bilen däl etjek hereketini, işini bilýän, ýuwaş däl, betje. ÝÖNEKEÝ [ýö:nököý], syp. 1. Çylşyrymly däl, sada. Bu gadymy ýadygärlik ýönekeý bir iri oturymly ekerançylyk we ýaşaýyş mesgeni däldir ( Edebiýat we sungat ). 2. Ulumsy däl, kiçigöwünli, sada. Ýönekeý adam. 3. Beýlekilerden tapawutlanmaýan, üýtgeşik bolmadyk. Menem edil özüňiz ýaly, ýönekeý daýhan gyzy bolup işläsim gelýär (G. Muhtarow, G. Seýitliýew). 4. Adaty, ýörgünli. Meniň ýönekeý adymy tutaýyň! (B. Kerbabaýew). 5. Az ähmiýetli, ownuk-uşak. Başlyk onuň bilen ilkibada ýönekeý zatlar hakynda gepleşdi (A. Durdyýew). ÝÖNEKEÝLEŞDIRMEK [ýö:nököýlöşdürmök], işl. Ýönekeý etmek, ýönekeý görnüşe getirmek, sadalaşdyrmak. Munuň özi hasabat işini ýönekeýleşdirer. ÝÖNEKEÝLEŞMEK [ýö:nököýlöşmök], işl. Ýönekeý bolmak, has sadalaşmak, aňsatlaşmak. Gowaça suwaryş usuly gitdigiçe ýönekeýleşýär. ÝÖNEKEÝLIK [ýö:nököýlük], at. Ýönekeý halda, ýagdaýda bolmaklyk, ýönekeý bolmaklyk, çylşyrymly dällik. Hekaýadaky waka özüniň ýönekeýligi bilen tapawutlanýar. ÝÖNELIGE [ýö:nölügö], hal. Keýpine, peýwagtyna, ýöne ýere, ýöne ýerden (hereket, iş hakynda). Durdy bagşy Mara ýönelige barmanmyş ( Edebiýat we sungat ). Ol gaty köp bilýär, ýönelige biz bilen giden däldir. ÝÖNELIŞ [ýö:nölüş], iş ady. Ýönelmek ýagdaýy. Ýöneliş düşüm kime?, nämä?, nirä? diýen soraglara jogap bolup, -a, -e; -ä düşüm gosulmasyny kabul edip gelýän sözleriň şekili. ÝÖNELME [ýö:nölmö], iş ady. Ýönelmek ýagdaýy. ÝÖNELMEK [ýö:nölmök], işl. Bir tarapa gidip ugramak, bir tarapa hereket edip, bir ugra ýöräp ugramak, gönükmek. Gyzyl pürçük bolup gelýän gyz- gelinler gyz çykýan öýe tarap ýöneldiler.Biz oba bakan ýöneldik. ÝÖNELMEKLIK [ýö:nölmöklük], iş ady. Ýönelmek ýagdaýy. ÝÖNE-MÖNE [ýönö-mönö]: ýöne-möne däl eýle-beýle däl, kiçi-kirim däl, ýönekeý däl. ÝÖNTEM [ýö:ntöm], syp. 1. Emelsiz, sada, gowşak, el ujundan. Işi ýöntem edipsiňiz! 2. Dogumly däl,türkana. 3. Çala görýän, kütelişen (göz hakynda). Garly özüniň ýöntem gözlerini on-on bäş ädim aralykda duran atla baka dikdi (A. Gowşudow). Ýöntem iňňe ýörmemek, ýama ýamamak üçin ulanylýan aralyk iňňe. ÝÖNTEMEK [ýö:ntömök], işl., ser. Ýörmemek. ÝÖNTEMJE [ýö:ntömjö], syp. Ýöntem häsiýeti bilen belli bolan, o diýen ähmiýetsiz. Kagyzy ýöntemje usul bilen ýasaýarlar. ÝÖNTEMLIK [ýö:ntömlük], at. 1. Ýüzleýlik, gowşaklyk, sadalyk. 2. Dogumy azlyk. ÝÖNTEMRÄK [ýö:ntömürä:k], syp. Öňküsine ýa-da beýlekilere garanda birneme ýöntem. ÝÖNTEM-ÝÖNTEM [ýö:ntöm-ýö:ntöm], syp. Barysy ýöntem häsiýetli. Ýöntem-ýöntem usullar. ÝÖŇKELMEK [ýöňkölmök], işl. Töhmet edilmek, garalyk ýapylmak; bir iş, zat, söz birine degişli edilmek. Adamlar göýä bir günä ýöňkelip çagyrylýan ýaly görünýär (A. Gowşudow). ÝÖŇKEME [ýöňkömö] I, iş ady. Ýöňkemek ýagdaýy. ÝÖŇKEME [ýöňkömö] II, dil b. Bir zadyň kime, nämä degişlidigini görkezmäge hyzmat edýän grammatik şekil, kategoriýa. Ýöňkeme goşulmasy. Işlikler ýöňkemede üýtgeýärler. ÝÖŇKEMEK [ýöňkömök], işl. 1. Bir zady, hereketi birine degişli etmek. 2. Işiň ýaramaz 504 netijesini birine ýapmak. Sen bu işleri maňa ýöňkeýärmiň? ÝÖŇKEMEKLIK [ýöňkömöklük], iş ady. Ýöňkemek ýagdaýy. ÝÖR, Ümlük hyzmatynda gelip, gideli diýen manyny aňladýan düýp işlik. ÝÖRDEM [ýördöm], at. Hereketiň, gymyldynyň ýönelýän ugry. Saz diýleniň hem öz bir ýördemi bar ( Edebiýat we sungat ). ÝÖREDILMEK [ýörödülmök], işl. 1. Işe girizilmek, işledilmek, herekete girizilmek. Bejerilmek üçin goýlan ulaglarynyň hemmesi ýöredildi. 2. Alnyp barylmak, amala aşyrylmak, iş ýüzüne geçirilmek. Ylmy işde ýöredilýän pikirler, esasan, şulardan ybarat. ÝÖRELGE [ýörölğö], at. 1. Öňden gelýän däp- dessur, kada-kanun, düzgün. Ynsanperwerlik, açyklyk, din erkinligi, beýleki halklaryň medeniýetine sarpa goýmak ýaly ýörelgeler türkmen häsiýetiniň esasyny düzýär (Gurbanguly Berdimuhamedow, ``Garaşsyzlyga guwanmak, Watany, halky söýmek bagtdyr). 2. Alnyp barylýan ugurda, işde duzgünleşip giden usul, tär. Türkmenistanyň baştutanynyň sebitde parahatçylygy we durnuklylygy gazanmak hakynda ky ýörelgesi döwlet baştutanlary tarapyndan goldandy ( Türkmenistan ). 3. Ýörär ýaly ýoda. Olar ýörelgeden gidip barýardylar. ÝÖRELMEK [ýörölmök], işl. Ädimlenip gidilmek. Dogrudan hem, soňabaka diýseň haýal ýöreldi (B. Soltannyýazow). ÝÖREME [ýörömö], iş ady. Ýöremek ýagdaýy. ÝÖREMEK [ýörömök], işl. 1. Ädim ädip hereket etmek, gadam urmak, ýol geçmek. Olar torç edilen kenar bilen saga ýörediler. 2. Herekete gelmek, işläp başlamak, işlemek. Otly ýuwaş-ýuwaşdan ýöräp ugrady. 2. Görkezilen ugur, ýol, düzgün boýunça gitmek, hereket etmek. 4. Tikin maşyny bilen tikip geçmek. Köýnegiň sökülen ýerini maşynda bir gezek ýöräýin. 5. göç.m. Bedene güýçli täsir etmek, ýaýramak. Halk arasynda: Içýanyň awusy sary adama gaty ýöreýär diýilýär. 6. göç.m. Dolanyşykda ulanylmak. Ýurdumyzda öz milli manadymyz ýöreýär. ÝÖREMEKLIK [ýörömöklük], iş ady. Ýöremek ýagdaýy. ÝÖREMEZLIK [ýörömözlük], iş ady. Ýöremän durmak, saklanmak. ÝÖREŞMEK [ýöröşmök], işl. 1. Ýöremäge kömek etmek. 2. Ýöremekde ýaryşmak. Men onuň bilen ýöreşip gördüm, ol meniň çakym däl. ÝÖRETDIRMEK [ýörötdürmök], işl.Ýöremek işini başga birine etdirmek. ÝÖRETME [ýörötmö], iş ady. Ýöretmek ýagdaýy. ÝÖRETMEK [ýörötmök], işl. 1. Ýöremegini gazanmak, öz aýagy bilen gider ýaly etmek. Uludan bir sojady-da, soňra ýöredip gitdi (A. Durdyýew). 2. Ýöremegini gazanmak, ýörär ýaly etmek. Maşynyňy ýöredip bilýärmiň? 3. göç.m. Dowam etdirmek, alyp barmak. Edaranyň işini ýöretmek. Download 12.69 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling