Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

ZAÝALAMAKLYK [za:ýalamaklyk], iş ady. 
Zaýalamak ýagdaýy. 
ZAÝALAMAZAK [za:ýalamazak], syp. Zaýalap 
durmazak, zaýa etgiç däl, zaýalagyç häsiýeti 
bolmadyk.
ZAÝALAMAZLYK [za:ýalamazlyk], iş ady.
Zaýaçylyk etmezlik, zaýalap durmazlyk, zaýa 
etmezlik. 
ZAÝALANMAK [za:ýalanmak], işl. 1. Öz-
özünden zaýa bolmak, ulanmaga ýaramsyz bolmak. 
Yssyda et zaýalanýar. 2. Biri tarapyndan zaýa 
edilmek. 3. Zyýan ýetmek, hatardan çykmak, 
bozulmak, döwülmek. Agyr ýük maşynlarynyň 
geçmegi sebäpli, ýollar kem-kemden zaýalanypdyr. 4. 
göç.m. Etmesiz zatlara baş goşmak, ýoluňy 
urdurmak. Onuň kiçi ogly zaýalanypdyr diýýärler, 
agzyny hapa urupdyr diýýärller.  
ZAÝALAŞMAK [za:ýalaşmak], işl. Bilelikde 
zaýalamak. 
ZAÝALATDYRMAK, işl., ser. Zaýalatmak. 
ZAÝALATMAK 
[za:ýalatmak], 
işl. 
Zaýalamagyna, 
zaýa etmegine ýol bermek, 
zaýalanmagynyň öňüni almazlyk.
ZAÝALAÝYŞ [za:ýalaýyş], iş ady. Zaýalamak 
ýagdaýy. 
ZAÝASYZ [za:ýasyz], syp., hal. Zaýa etmän; 
içinde zaýasy bolmadyk, ýok. Pagtany zaýasyz 
ýygnamak gerek. 
ZAÝYP 
[za:ýyp], 
at,k,d., 
ser. 
Zagyp. 
Zaýybyndan zat bolmanka kazasy ýetip, Adybeg 
soltan dünýäden ötdi (

Görogly

). 
ZE [ze:], Türkmen milli elipbiýiniň 

Z

harpynyň ady 
ZEBERDEST [zeverdes], syp., k.d. Zor, başarjaň, 
çalasyn; güýçli.
ZEBERJET 
[zeverjet], 
syp., k.d. Altyn 
öwüşginli, sarymtyl-ýaşyl reňkli gymmatbaha daş. 
Altyn, kümüş, zeberjet sen boýnuňa dakar sen 
(Mollanepes). 
ZEBUN [zevu:n], syp., k.d. Biçäre, pakyr, haldan 
düşen, ejiz, erbet, agyr. Görse bu zebun halym bady-
saba, daň-säher (Magtymguly). Derdim zebun habar 
alsaň, Akgala soltan ederin (Baýly şahyr). 
◊ Zebun bolmak hor düşmek, horlanmak. Zebun 
boldy meniň halym (

Şasenem – Garyp

). 
ZEBUR [zebu:r], at. 1. kön.s. Ýazgy. 2. Dawut 
pygamberiň dini kitaby. Zebur okap halka nesihat 
kyldy (

Görogly

). 
ZEHIN [zehi:n], at. Bir zada akyl ýetirmek üçin 
adamda bar bolan tebigy ukyp.
ZEHINLI [zehi:nli], syp. Zehini güýçli, ýiti 
zehini bar bolan.
ZEHINLILIK [zehi:nlilik], at. Zehini barlyk, 
zehinsiz dällik, zehini güýçlülik, zehini ýitilik, 
ukyplylyk. Bu ýetginjegiň düşbüligine, zehinliligine 
hemmeleriň syny oturýar. 
ZEHINSIZ [zehi:nsiz], syp. Zehini bolmadyk, 
zehini ýok,ukypsyz, körzehin. Öwez zehinsiz däldi 
(A. Gowşudow).
ZEHlNSIZLIK [zehi:nsizlik], at. Zehinli dällik, 
zehini ýokluk, körzehinlik, ukypsyzlyk. 

---

530 
ZEKAT [zeka:t], at. Yslam dininiň kada-
kanunlaryna görä, hojalyga düşýän girdejiniň 
kyrkdan biri möçberinde her ýylda berilýän salgyt. 
Kimseler döwletment, kimseler garyp, Kimseler haýyr 
edip zekatyn berip (Magtymguly). Allan-allan al 
beren, Sallançaga sal beren, Zekadyna zer beren, 
Hüşürine ner beren (Hüwdi). 
ZELALAT [zela:lat], at, k.d. Ýalňyşmaklyk,
hakykatdan daşlaşmaklyk. Ýada salmaz haýyr işiň, 
tapgan zelalatdan nyşan (Magtymguly). 
ZELEL,at, ser. Zyýan. 
◊ Zelele çapmak peýdasyz işe baş goşmak, 
zyýanly iş etmek, haýryna çapmazlyk.. Düşünýän 
adam öz zeleline çaparmyka? 
ZELELKEŞ, syp., ser. Zyýankeş. 
ZELELKEŞLIK, at, ser. Zyýankeşlik. Köp 
zelelkeşlik heňin çalan gördüm, elhepus (A. Salyh). 
ZELELLI,syp., ser. Zyýanly. – Aý, ol zelelli zat 
däl-le – diýip arkaýynsyrady. 
ZELELSIZ,syp., ser. Zyýansyz.Zelelsiz derman. 
Zelelsiz adam. Zelelsiz zat. 
ZELIL [zeli:l], syp. Hor-homsy, pakyr, biçäre, 
ejiz. Erenlerdir, zelil bolup sürünmez, Ol beladyr, 
gelse göze görünmez (Magtymguly). 
ZELLE,at, k.d. Galyndy, sarkyndy, agyzdan 
galan nahar. Toýdan, aşdan iýip-içip, Elter öýüne 
zelläni (Gaýyby). 
ZELLET, at,gepl.d. Iýmitiň, naharyň tagam-
tagsyry; ýokumy. 
ZEMIN [zemi:n], at, şahyr. Ýer, toprak.  
ZEMISTAN 
[zemissa:n], 
at, 
k.d. 
Gyş. 
Zemistanda gezen zagy-zagçalar, Horram bolan täze 
güli begenmez (Kätibi). 
ZEMMIL, at. Agramybir puta çenli zatlary çekip 
bolýan el terezisi. 
ZEMMIREK, at.Düýä ýyklenip äkidilýän 
kiçeňräk top. 
ZEMZEM, at. Käbäniň golaýynda ýerleşýän bir 
guýy. 
ZEMZEN, at. Arkasy ownuk teňňeli melemtil-
saryrak reňkli, boýnunda, arkasynda we uzyn 
guýrugynda kese goňur zolaklary bolan çölde we dag 
eteklerinde ýaşaýan uly hažžyk sypatly süýreniji 
jandar. Muny gören zemzen hyşşyldap, onuň üstüne 
towusdy (O. Ödäýew).
◊ Zemzen haýbatyny urmak (etmek) ugursyz 
haýbat atmak, gorka haýbat atmak. Gaýly aga nökere 
garap, zemzen haýbatyny urdy (

Edebiýat we 
sungat

. 
ZEN, at, şahyr. Durmuşa çykan aýal maşgala 
(ärine gatnaşygy boýunça). Ýagşy zen barsa pis äre, 
Ömrüni ýakan ýalydyr (Zelili).