Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

ZARLYK [za:rlyk], at. Zar ýagdaýda bolmaklyk, 
zar-zelillik; mätäçlik. Çörege zarlyk. 
ZARŇYLDABERMEK [zarňylla:vermek], işl. 
Zarňyldap başlamak, zarňyldyly ses çykarybermek. 
ZARŇYLDAMA 
[zarňyllama], 
iş 
ady. 
Zarňyldamak ýagdaýy. 
ZARŇYLDAMAK 
[zarňyllamak], 
işl. 
Zarňyldyly ses çykmak, zarňyldyly seslenmek, zaryň-
zaryň etmek. Örän gurat, kirişleri zarňyldap duran 
dutar, eliňe alyp çalybermeli (N. Saryhanow).
ZARŇYLDAŞMAK [zarňyllaşmak], iş1. Birnäçe 
zat zarňyldamak, bilelikde zarňyldamak. 
ZARŇYLDATDYRMAK [zarňyllatdyrmak], işl.
Zarňyldatmak. 
ZARŇYLDATMAK 
[zarňyllatmak], 
işl. 
Zarňyldyly ses çykartmak. Sandygyň agzyny 
zarňyldadyp açdy (N. Saryhanow). 
ZARŇYLDAÝYŞ 
[zarňyllaýyş], 
iş 
ady. 
Zarňyldamak ýagdaýy. 
ZARŇYLDY [zarňylly], at. Uly jaňyň, diwar 
sagadynyň we beýleki owazlanýan metal zatlaryň 
güýçli täsir netijesinde çykarýan sesiniň ady. 
ZARŇYL-ZARŇYL, s.ş.aňl.söz. 
Zarňyldap 
çykýan ses. 
◊ Zarňyl-zarňyl etmek. ser. Zarňyldamak. 
ZARP [zaryp], at. 1. Batly hereketiň ýokary 
tizligi, täsiri, güýji. Ol ýapraklar bolsa, şemalyň 
zarbyna paýraşyp dökülýärler (B. Gulow). 2. Urgy, 
zarba. Ölüm zarby üç tarapdan uruldy, Akylym 
dagylyp, haýrana geldi (Magtymguly).
ZARPÇY 
[zarypçy], 
at. 
Önümçiligiň 
öňdebaryjysy. 
ZARPLANDYRMAK [zaryplannyrmak], işl. 
Güýçlendirmek, 
güýjüni 
artdyryp 
başlamak, 
batlandyrmak. Sesiňi zarplandyrmak. 
ZARPLANMAK 
[zaryplanmak], 
işl. 
Güýçlenmek, güýji artyp başlamak, batlanmak. 
ZARPLY [zaryply], syp. 1. Batly, güýçli, zarp 
bilen çykýan. Onuň soňky sözi örän zarply çykdy. 2. 
Bat bilen, batly, çalt, gaty. Zarply kakylýan depleriň 
sesi çapyp barýan atyň aýak sesi ýalydy (

Edebiýat 
we sungat

). 
◊ Zarply sesler dil b. zarp bilen aýdylýan 
çekimsiz sesler. Mysal üçin, bag, gar sözleriniň 
başynda gelýän b, g sesleri zarply , oba, dag 
sözlerindäki b, g harplary [v], [ğ] ýaly aýdylýan 
süýkeş seslerdir. 
ZARPLYLYK 
[zaryplylyk], 
at. 
Batlylyk, 
güýçlülik, zarby, güýji barlyk. 
ZARPSYZ [zarypsyz], syp. 1. Batsyz, güýçsüz, 
çala çykýan. 2. Ýuwaş, çala, gowşak. 
ZARYN [za:ry:n], syp. 1. Ýüregiňi gyýyp barýan, 
ýürek awadyjy, örän gynançly. Magtymguly, gara 
ýüzüň, Diňlemezler zaryn sözüň (Magtymguly). 2. 
Gaýgyly, naýynjar eşidilýän (ses hakynda). Onuň 
bagryňy paralap barýan zaryn sesine hiç döz geler 
ýaly bolmady (N. Pomma). 
ZARYNLAMA 
[za:ry:nlama], 
iş 
ady. 
Zarynlamak ýagdaýy. 
ZARYNLAMAK [za:ry:nlamak], işl. Zaryn ses 
bilen zeýrenip, ahy-nala çekmek. Öňünden ylgap 
çykan çaganyň üznüksiz sowaly, häli-şindi gapa 
ylgamagy, zarynlamagy ejesiniň ýüregini has-da 
mynçgalady (B. Kerbabaýew).  
ZARYNLAMAKLYK [za:ry:nlamaklyk], iş ady. 
Zarynlamak ýagdaýy. 
ZARYNLAŞMAK [za:ry:nlaşmak], işl. Bilelikde 
zarynlamak. 
ZARYNLAÝYŞ 
[za:ry:nlaýyş], 
iş 
ady. 
Zarynlamak ýagdaýy. 
ZARYNLYK [za:ry:nlyk], at. Adamyň gaýgyly, 
naýynjar hal-ýagdaýy, ýürek awadyjy ahwalat. 
ZARYN-ZARYN [za:ry:n-za:ry:n], hal. Örän 
nalyşly, ýüregiňi gyýyp barýan. Zaryn-zaryn 
aglamak. 
ZARYŇ-ZARYŇ, s.ş.aňl.söz. Zarňyldap çykýan 
ses. 
◊ Zaryň-zaryň etmek, ser. Zarňyldamak. 
ZARY-ZAR [za:ry-za:r], hal, k.d., ser. Zaryn-
zaryn. Görse bu halymny kimse, halyma zary-zar 
ýyglar (Magtymguly). 
ZARÝAD [zarýa:t], a., 1.  Partlaýjy maddanyň 
partlatmak ýa-da oky atmak üçin kesgitli mukdary. 2. 
Bir zadyň düzümindäki elektrik energiýasy hakynda. 
Elektrik zarýady. Zarýadyny ölçemek. Batereýiň 
zarýady gutarypdyr. Ownuk bölejikleriň položitel 
zarýady.
ZAR-ZAR [za:r-za:r]:zar-zar aglamak zaryn-
zaryn aglamak, zarynlap aglamak..  
ZAR-ZELIL [za:r-zeli:l], syp. Bir zadyň 
ýoklugyndan gynançly halda bolmaklyk. Beýdip zar-
zelil bolup oturma, garyplygam geçer.Zar-zelil eýlär 
seni, Nebis ugrunda bolsaň mydam (Seýdi). Biz seni 
göresimiz gelip zar-zelil bolduk (A. Gowşudow). 
ZAT [za:t] I, at. 1. Esasan, ýaşaýyş-durmuş, 
zähmet işleri we ş.m. ýagdaýlarda zerurlyk edýän her 
bir aýratyn önüm, her dürli çig mal serişdeleri, 

---

529 
harytlar, goş-golam we ş.m. Käbir adamlar näbelli 
bir zadyň netijesine garaşmagy gowy görýärler (B. 
Seýtäkow). 2. Bolan maddy närse, emläge eýelik 
edýän, ony peýdalanýan we oňa ygtyýarlyk edýän 
fiziki we ýuridik şahsyň emläginiň bir bölegi, raýat 
hukugynyň obýekti. 3. Her hili ýagdaý, bolýan 
hadysa, waka, ahwalat we ş.m. Arkaýynçylyk 
wagtynda-da seniň hemme zada akylyň hem ýetýärdi 
(B. Kerbabaýew). Onuň bolýan zatlardan habary 
barmyka? 4. Üýtgeşiklik. Birneme köpräk işläniň 
bilen saňa-da zat bolasy ýok.
◊ Zat diýmezlik birine gaty-gaýrym söz 
aýtmazlyk.Oňa karz pul bermediň diýip zat 
diýäýmegin. Hiç zat hiç bir söz. – Sen maňa näme 
aýtjak bolduň? – Hiç zat. Men-ä oňa hiç zat diýemok.