Türkmen halk döredijiligi

Halky kyssalar. Jadyly ertekiler

---

48
Türkmen halk döredijiligi
− Onda, ata, giderin-de, ony getiräýerin − diýip, gitmekçi bolýar.
Atasynyň gylyçlaryndan birini saýlap alyp, biline dakýar, başga-da 
gerek şaýlaryny alýar-da, «Nirdesiň bilbilgöýä?» diýip, ýola rowana bolýar. 
Gurban gidiberýär, gidiberýär. Ynha, şol barşyna onuň öňünden bir ullakan 
beýik howly çykýar. Gurban howlynyň içine nähili girjegini bilmänsoň:
− Heý, munuň bir girer ýaly ýeri ýokmuka? − diýip, bu howlynyň 
daşyna aýlanýar. Gurban şol barşyna bir ýerden bir suw geçýän ötük tapýar. 
Ol şol suw geçýän ötükden ýuwaşlyk bilen, hiç bir adama bildirmän geçýär. 
Gurban howlynyň içine girenden soň, bir horruldy eşidýär. Horruldydan 
gorkusyna şol ýerdäki bir tamyň içine girýär. Girip görse, bu tamyň içinde 
ullakan bir ak döw ýatyr. Ýaňky horruldy hem şonuňky eken. Gurban muny 
görüp tisginip, öňküden hem bäş beter gorkýar. Gorkusyna nirä gaçjagyny 
bilmän, bir ullakan meşigiň aşagyna girip ýatýar. Birnäçe wagtdan soň döw 
has-has edip oýanýar. Görse, penjesiniň aşagynda bir zat ýatyr. Muny döw 
eline alyp görse, bu bir adam. Döw şonda:
− Ýeri, adamzat, sen munda näme iş edýärsiň? Sen bu ýere näme iş 
bilen geldiň? − diýip soraýar.
Onda Gurban gylyjyna ýapyşan kişi bolup:
− Men seni öldürmäge geldim − diýýär.
Özüniň döwüň gysymyndalygyndan habary ýok, onuň «sanajyň 
aşagy» diýip giren ýeri döwüň penjesiniň içi bolsa nätjek?! Döw munuň 
aýdan sözlerini eşidip, penjesini öňküsinden-de beter gysýar. Gurbanyň 
gözleri hanasyndan çykara gelýär. Ondan soň döw ony iýmäge dözmeýär-
de, guýynyň düýbüne taşlaýar. Ol şol ýerde galyberýär.
Indi gepi kimden eşit, ortanjy doganyndan eşit. Patyşanyň ortanjy 
ogly aýdýar:
− Ata, agam gelmedi. Oňa hökman bir zat bolandyr. Men onuň 
yzyndan gitjek.
Onda atasy aýdýar:
− Ýok, oglum, gitme, uly agaň gideni hem besdir.
− Ýok, bolmaz, bilbilgöýäni men gidip getirmesem bolmaz − diýip, 
ortanjy ogly Weli hem gitmekçi bolýar.
Ol gylyjy bilinden asyp, uzak ýola ugraýar. Az ýöräp, köp ýöräp, çöl 
söküp, düz aşyp, şol howlynyň daşyndan barýar. Ol muňa girmäge ýol 
tapman, bu howlynyň daş-töweregine aýlanyp-aýlanyp, ahyry şol hälki suw 
geçýän ötügi tapýar. Ol bu ötükden geçenden:
− How! Ak döw, haw! Meniň agamy näme etdiň? – diýip, gygyryp 

---

49
başlaýar. Ak döwüň gulagy biraz agyr eken, şonuň üçin Ak döw iki 
gulagynyň öňüne iki elini tutup:
− How, näme diýýärsiň? − diýip gelýär.
Weli: «Munuň-a gulagy ker eken, ýanyna baryp, eýle-beýle diýen 
bolup, kellesinden gylyjy salaryn, şonluk bilen hem öldürerin» diýip, 
pikir edip barýar. Emma döw: «Ýakynrak geläýmezmikäň sen» diýip, 
çemelenip dur. Weli döwüň ýanyna barýar welin, döw muny çalyp tutýar. 
Welini hem uly agasynyň ýanyna taşlaýar.
Indi habary kimden eşit? Ony patyşanyň kiçi ogly Mämmetjandan 
eşit. Birnäçe wagt geçýär. Agalaryndan ne habar bar, ne hatyr, hiç biri 
gelenok. Ahyry Mämmetjan atasyna:
− Kaka, gör, näçe wagt geçdi, emma agalarymyň hiç biri gelenok. 
Men hem gideýin − diýýär.
Onda kakasy:
− Ýok, oglum, seniň iki agaň gitdi. Besdir şolaryň gideni, sen gitme 
− diýýär.
Onda-da Mämmetjan:
− Ýok, kaka, men agalarymyň yzyndan gideýin hem-de bilbilgöýäni 
alyp geleýin − diýýär.
Onuň almazdan ýasalan bir gylyjy bar eken. Mämmetjan ony bili-
ne dakyp, atasy bilen hoşlaşyp, ýola düşýär. Mämmetjan az ýöräp, köp 
ýöräp, çölden ýöräp, ynha, bir beýik ullakan howla baryp ýetýär. Mäm-
metjan muňa girer ýaly hiç işik tapmaýar. Ýöne bir suw geçýän ötük 
bar eken. Agalary şondan sümlüp geçipdiler. Mämmetjan ondan sümlüp 
geçmäni özüne namys bilýär. Ol bilindäki uzyn guşagyny çözýär-de, 
bir ullakan daş tapyp, guşagyň bir ýan ujuna daňyp, haýatyň üstünden 
taşlaýar. Daş haýatyň aňyrsyna düşýär. Mämmetjan ondan soň, guşagyň 
ujundan ýapyşyp, ýuwaşlyk bilen haýatyň üstüne çykyp, howlynyň içine 
girýär. Hälki döw onuň howlynyň içine girenini görüp:
− Haý, gelseň, gel bakaly, göreris − diýip oturyberýär.
Mämmetjan Ak döwi görüp:
− How, Ak döw, hany, meniň agalarymy näme etdiň? − diýip, 
gygyryp ugraýar.
Ak döw hem iki gulagyna elini tutup, eşitmedik kişi bolup, assa-assa 
gelýär. Mämmetjan hem döwe baka baran kişi bolup, birden baryp Ak 
döwüň kellesine hälki daş bilen bir eňterýär welin, onuň kellesi bölek-
bölek bolýar. Döw bir ah çekýär-de, agdarylyp gidýär. Oňa çenli bir 
ýandan bir peri çykyp:
* 4. Sargyt № 3166