Türkmenbaşy adyndaky türkmenistan milli golýazmalar instituty

SELJUKLY SOLTANYNA ÝÜZLENME WE 
SOŇKY WAKALAR 
Halap Seljukly döwletiniň içerki we daşarky 
howplar bilen ýüzbe-ýüz galmagy, ýolbaşçylygy öz 
elinde 
saklaýan Luwluwy aladalandyrdy. Bu 
ýagdaýlara çäre tapmak maksady bilen Tugtegin we 
goňşy musulman emirlerine ýüz tutan hem bolsa netije 
bolmady. Halaby halas etmek üçin bu gezek ol Beýik 
Seljukly şadöwletiniň soltany Muhammet Tapara hat 
bilen ýüz tutup, Ryzwanyň we Alp Arslanyň galdyran 
hazynalary bilen bile Halap häkimligini berjekdigini 

---

179 
wada edip, esger ugratmagyny haýyş etdi. Ýurt 
dikmelerinden Mardin emiri Artykogly Ilgazy bilen 
Damask emiri Tugteginiň gozgalaň turuzýandyklaryny 
we haçparazlar bilen birleşik gurandyklary baradaky 
habary alan soltan Muhammet Tapar iki emiri-de 
jezalandyrmagy ýüregine düwdi. Bu maksat bilen ol 
Hemedan emiri Porsugy, Çawuş begi, Gündogdy bilen 
bile Mosul we Eljeziräniň güýçleriniň-de goşulmagyn-
daky goşuna baştutan belläp, oňa ilki Ilgazy we 
Tugtegine garşy söweşmegi, soňra haçparazlara garşy 
göreşmegi buýurdy. Ýörişe giren goşun Ýewfrat 
derýasyny geçip (1115-nji ýylyň Magtymguly-Oguz 
aýlary), ugruny Halaba tutdy. Emir Porsugyň 
baştutanlygyndaky goşun Halaba ýakynlaşanda 
Luwluwa we Ýarykdaşa soltanyň hatyny ugradyp 
Halabyň özüne berilmegini talap etdi. Ýöne häkimiýeti 
bermek niýeti bolmadyk Luwluw soltana beren 
sözünden dänip, Porsuga jogap bermedi. Ilgazy we 
Tugtegine ilçi ugradyp, Halaby eýelemeklerini isledi. 
Luwluwyň bu teklibini kabul eden Tugtegin ýarany 
Ilgazy bilen bile Halaba girip, seljukly goşuny bilen 
söweşmäge taýýarlandylar. Balise ýeten emir Porsuk 
we seljukly goşuny Halabyň atlary agzalan iki emir 
tarapyndan alnandygyny we söweş taýynlyklary 
baradaky habary aldy, şonluk bilen şähere girmän, 
Damaska tabyn Hama galasyna tarap ýoluny üýtgetdi. 
Köp wagt geçmänkä-de, basyp aldy. Porsuk soltanyň 
buýrugy bilen bu ýeri Humus emiri Haýyr hana berdi. 
Tugtegin, Ilgazy we Ýarykdaş, ýaranlary — Antakyýa 
şazadasy Rohugeriň ýanyna baryp, ondan Damask we 
Hamany soltanyň goşunlaryndan azat etmek üçin 

---

180 
kömek bermegini haýyş etdiler. Porsuga garşy 
söweşmek üçin Iýerusalim şasy Baudouin bilen 
Trablusşam şazadasy Pons we beýleki haçparaz 
serkerdelerden Rožer ýandaşlaryna kömek etmek üçin 
Antakyýa geldiler. Gyş möwsüminiň ýakynlaşmagy 
bilen seljukly goşunynyň yza çekilip biljegi barada 
pikir edip, hüjüme geçmekden saklandylar hem-de 
Efamiýe galasynyň ilerisinde karargäh gurdular (1115-
nji ýylyň başlary). Ýaranlarynyň goşuny bilen 
Şeýzarde düşlän seljukly goşuny biri-birlerinden 
gorkup, iki aýlap hüjüm etmediler. Ruhnama aýynyň 
ortalaryna iki tarap yza çekilip, ýurtlaryna dolandylar. 
Ýarykdaş hem esgerlerini alyp Halaba geldi, ýöne 
näbelli sebäplere görä Luwluw tarapyndan tutulyp 
zyndana atyldy.
Şol wagtlar seljukly goşuny, haçparazlardan 
Kefertaby basyp alanyndan soňra, Efamiýäni gabasa-
da, basyp alyp bilmedi. Günorta ugur alyp, 
haçparazlaryň 
basyp 
alan 
Magarratun-Nugman 
galasyna ýöriş etdi. Seljukly goşunynyň gelmegi bilen 
sebit halky örän begendi. Şol wagtlar Ýarykdaşa tabyn 
Buzaga seljukly goşunbaşylaryndan Çawuş beg 
tarapyndan ele geçirildi. Seljukly goşuny bolsa 
söweşmän Magarratun-Nugmandan Porsuk we Rahbe 
emiri Jandaryň ýolbaşçylygynda Halaba ýöriş etdi. 
Ýöne Halap häkimiýetini elde saklanýan Luwluw 
seljukly goşunynyň hereketlerini ünsli synlap, ýarany 
Antakyýa şazadasy Rožeri habardar edýär. Seljukly 
goşunynyň 
goragsyz, 
öňden 
ugradylan 
ähli 
gymmatlyklary, 
Halabyň 
günorta-günbatar 
sebitlerinde, goşuny sagatma-sagat yzarlan Rožer 

---

181 
tarapyndan gapyllykda basylyp, doly eýelendi. Yzdan 
topar-topar bolup gelýän seljukly güýçlerinden birnäçe 
bölegi duzaga düşürilip ýok edilmegi bilen, galan 
seljukly goşuny yzyna dolandy. Şeýlelikde, Halaby we 
onuň daş-töweregini haçparaz howpundan halas etmek 
üçin seljukly soltany Muhammet Tapara ýüz tutan 
Luwluw Halap häkimiýetiniň elden gitmeginden 
howatyrlanyp, şadöwlete garşy bolan Tugtegin we 
Ilgazy we haçparazlar bilen bileleşik gurap, Halaby 
elinde saklamagy başardy. 
Seljuklylaryň 
Halap 
sebitlerinden 
aýrylmagyndan soň Luwluw zyndanda oturan 
Ýarykdaşy bagyşlap, oňa Buzaga we birnäçe ýerleriň 
häkimiýetini gaýdyp berdi. Ýarykdaş bolsa Halapda 
Luwluwyň ýanynda özüni rahat duýman, Damaska 
Tugteginiň ýanyna gidip, oňa sygyndy. Ýarykdaşyň 
gelmegine şatlanan Tugtegin, haçparazlardan basylyp 
alnan Humusa tabyn Rafeniýäni oňa berdi.