Türkmenbaşy adyndaky türkmenistan milli golýazmalar instituty

DÖWLETIŇ ÝYKYLYŞY 
Mundan öňki bölümlerde görşümiz ýaly, Halap 
Seljukly tagtyna geçen Soltan şanyň ýaş bolmagy 
sebäpli maslahatçysy hökmünde döwleti dolandyran 
adamlaryň zulmundan ýygy-ýygydan artdyrylan paç-
laryň 
halka 
ýetiren 
zyýanlaryndan 
başga-da, 
haçparazlaryň yzygiderli hüjümleri olar bilen 
baglaşylan şertnamalar, maddy we ruhy taýdan agyr 
şertnamalaryň çydap bolmajak ýüki, döwletiň abraýyna 
we ykdysady ýagdaýyna düýpli sarsgyn berýärdi. 
Halap ýekeje hüjümde boýun egjek ýagdaýa düşüpdi. 
Halabyň ýagdaýynyň agyrdygyna we aýylgançdygyna 
düşünen ýolbaşçylar, seljukly soltanyndan we beýleki 
musulman hökümdarlaryndan umytlaryny üzdüler. Bu 
sebäpli olar şäher emeldarlaryndan düzülen ilçi 
toparyny köp sanly türkmen goşunynyň serkerdesi 
soltan Muhammet Taparyň adyndan Bagdadyň häkimi 
wezipesini şowlulyk bilen alyp baran Mardin Artykly 
emiri Ilgaza ugradyp, Halaba gelip häkimiýeti 
eýelemegi we haçparazlara garşy söweşmegi haýyş 
etdiler. Mardine gelen ilçileriň teklibini kabul eden 
Ilgazy we ogly Demirdaş käbir ýakyn adamlaryny we 
az 
sanly 
esgerlerini 
alyp 
Halaba 
gelse-de, 
ýolbaşçylaryň arasynda düşünişmezlik çykdy. Ilgazy 
derrew Halapdan aýryldy, ýöne onuň şähere girmegine 
garşydaşlaryň razy edilmeginiň netijesinde, Ilgazynyň 
yzyndan ýetip, ötünç soradylar we yzyna gaýtardylar. 

---

185 
Ilgazy Halaba geldi, galany eýeländen soň, möhüm 
wezipelere ynamdar adamlaryny ýerleşdirdi. Soltan şa 
we maşgalasyny bolsa köşkden çykaryp, başga ýere 
göçürdi. Şeýdip, Siriýa we Palestina Seljukly 
döwletiniň Halap şahasy ýykyldy (1117-1118-nji 
ýyllar). Has soňra Ilgazy Soltan şanyň adyndan döwlet 
işlerini alyp baran Abulmaýaly aýryp, bulara hyzmat 
eden emeldarlary tutdurdy. Ýöne beýleki tarapdan 
Halabyň ykdysadyýeti entek düzelmändi; halk agyr 
salgytlary berip bilmeýänligi sebäpli Ilgazynyň we 
esgerleriniň 
ätiýaçlyklarynyň 
ýerini 
dolduryp 
bilenokdy. Halap Seljukly döwletiniň ýykylyşyna 
sebäpkär Ilgazy häkimiýete geçeninde soltan 
Ryzwanyň 
galdyran 
hazynasyna 
el 
uran 
maslahatçylarynyň we ýoldaşlarynynyň ähli emlägi 
talmaklary netijesinde azyk ammarlary boşap galypdy. 
Ilgazy döwlet işgärleriniň köpüsini tutduryp, döwlete 
degişli maly we emlägi ellerinden alyp, soltanlyk 
hazynasyna tabşyrdy.