Türkmenistanyň Bilim ministrligi

partiýasynyň ýolbaşçylygynda rewolýusion güýçler ýaragly 
gozgalaňa taýýarlyk görüpdirler. 1917-nji ýylyň 25-nji 
oktýabrynda Petrogradda ýaragly gozgalaň ýeňipdir. 
Türküstan ülkesinde rewolýusiýanyň esasy daýanjy Daşkent 
şäheri bolupdyr. Petrogradda ýaragly gozgalaňyň ýeňmegi 
Daşkentde hem gozgalaňyň çaltlaşmagyna getiripdir. 1917-nji 
ýylyň 28-nji oktýabrynda daňdan Daşkentde işçileriň, esgerleriň 
gozgalaňy başlanýar. Gozgalaň bolşewikleriň başda 
durmagynda 
Rewolýusion 
Komitetiň 
ýolbaşçylygynda 
guramaçylykly geçýär. Gozgalaň turzan işçiler we esgerler 
demirýol wokzalynyň golaýynda berkleşip, demirýol deposyny, 
haryt ammarlaryny we beýlekileri eýeläpdirler. 
Tutuş 28-nji oktýabr güni çaknyşyklar dowam edipdir. 1917-
nji ýylyň 1-njy noýabrynda rewolýusiýa garşy durýanlaryň iň 
soňky gaçyp atalgasy hem eýelenýär. Ak gwardiýaçylaryň 
ýolbaşçylary ýesir alynýar. Rewolýusiýanyň garşysyna duran 
harby otrýadlar ýaragsyzlandyrylýar. Şol günüň özünde 
işçileriň we esgerleriň deputatlarynyň Daşkent soweti şäheriň 
we ülkäniň ilatyna ýüzlenip rewolýusiýanyň ýeňendigini habar 
berýärler. 
1917-nji ýylyň fewral rewolýusiýasyndan soň ülkede işçiler 
we esgerler deputatlarynyň Sowetleri döredilip başlanýar. 

---

152 
Emma heniz olarda ýolbaşçy wezipeleri menşewikler we eserler 
eýeläpdirler. 
1917-nji ýylyň 15-22-nji noýabrynda Daşkentde Türküstan 
esgerleriniň we işçileriniň deputatlarynyň Sowetleriniň III 
gurultaýy bolup geçýär. 1917-nji ýylyň 19-njy noýabrynda 
Türküstan Halk Komissarlar soweti döredilýär. Türküstanda 
ähli 
häkimiýet 
işçileriň, 
esgerleriň 
we 
daýhanlaryň 
Sowetleriniň, şeýle hem musulman işçileriniň deputatlarynyň 
elinde jemlenýär.
Türküstanyň bolşweikleri sowet häkimetini berkarar etmek 
ugrunda göreşip menşewikler bilen doly arany açýarlar we 
özbaşdak bolşwikler partiýa guramasyny döredip başlaýarlar. 
1917-nji ýylyň dekabr aýynyň başlarynda Samarkantda 
bolşewikler guramasy döredilýär.Şeýle guramalar 1917-njy 
ýylyň dekabrynda Namanganda we Kaganda, 1918-nji ýylyň 
ýanwar-fewral aýlarynda Kokantda we Ferganada döredilýär. 
Daşkentde ýaragly gozgalaň ýeňenden soňra şäherde we 
Türküstanyň etraplarynda häkimiýet parahatçylykly ýagdaýda 
Sowetleriň eline geçýär. Ýaragly gozgalaň ýeňenden soňra 
kommunistik partiýanyň we sowet hökümetiniň öňünde mundan 
buýana-da sowt hökümetini berkitmek we sosialistik 
özgertmeleri durmuşa geçirmek ýaly wajyp meseleler we 
wezipeler durýardy.
Sowet häkimiýetini saklamak üçin ilkinji nobatda köne 
döwlet apparatyny ýok edip, täze döwlet apparatyny döretmek 
meselesi durýardy. Türküstanda köne milisiýa ýatyrylyp, täze 
halk milisiýasy we Adatdan daşary komisiýalar hem-de 
rewolýusion tribunallar döredilýär. Bu bolsa, ýurtda halkyň 
bähbidini goramakda we rewolýusion tertip-düzgüni berjaý 
etmekde uly ähmiýete eýe bolupdyr.
1917-nji ýylyň ahyrlarynda 1918-nji ýylyň başlarynda 
Sowet häkimiýetine garşy iş alyp barandyklary sebäpli, şäher 

---

153 
dumalary we dolandyryş guramalary dargadylýar. Şeýlelikde, 
ýurduň durmuşyny ähli ugurlar boýunça dolandyrmaklyk 
tutuşlygyna Sownarkomyň we ýerli Sowetleriň eline geçýär. 
Sowet döwlet apparatyny gurmak we berkitmekl üçin Gyzyl 
gwardiýanyň döredilýär. 
1917-nji ahyrlarynda 1918-nji ýylyň başlarynda Daşkentde 
birnäçe Gyzyl gwardiýaçy, şeýle hem milli otrýadlar döredilýär. 
Kommunistler Açyl Babajanow, Mirzaahmet Mirhodiýewiň we 
beýlekileriň otrýadlarynda 500 sany özbek işçileri bolupdyr.
Sowet 
döwlet 
apparatynyň 
döredilmegi 
ýurduň 
ykdysadyýetinde ilkinji sosialistik özgertmeleri üstünlikli 
geçirmägee mümkinçilik beripdir. Sowet häkimiýeti birbada 
senagaty millileşdirmän kärhanalarda işçi gözegçiligini 
dikeldipdir. Sebäbi, sowet häkimeti entek senagat kärhanalaryny 
dolandyrmaga doly taýýar däldi.
Şoňa görä hem sowet häkimiýeti senagat pudaklaryny 
ýuwaş-ýuwaşdan millileşdirip başlapdyr. Mysal üçin, 1918-nji 
ýylyň 28-nji fewralynda Türküstanyň Sownarkomy pagtany, 5-
nji martda bolsa pagta kärhanalaryny, sabyn hem-de pagta 
ýagyny şykarýan senagaty millileşdirýär. 
Onuň yzysüre dag magdan gazyp alyş senagaty (känileri) we 
beýlekiler millileşdirilýär. 1918-nji ýylyň birinji ýarymynda 
senagatyň esasy pudaklarynyň üstünlikli millileşdirilmegi 
Özbegistanda sowet häkimiýetiniň berkidilmeginde uly uly rol 
oýnapdyr. 
Sowet häkimiýetiniň ykdysadyýetde geçiren ýene bir esasy 
möhüm çäreleriniň biri hem ilkinji agrar özgertmeler bolupdyr. 
1917-nji ýylyň 9-njy dekabrynda Türküstanyň Sownarkomy 
Türküstanda ýerleri satyn almak we satmagy gadagan edýär. 22-
nji dekabrynda bolsa şäherlerde ähli gozgalmaýan emläkleri we 
ýeri satyn almak, satmak, girewine bermek we şuňa meňzeşler 
gadagan edilýär. 

---

154 
Ýurtda pagtaçylaryň ýagdaýny oňatlaşdyrmak barada 
aýratyn üns berlipdir. 1918-nji ýylyň başlarynda Daşkentde 
Merkezi pagta bölümi döredilip, ol pagtaçylygy dikltmek we 
ösdürmek bilen meşgullanypdyr. Pagta arassalaýan zawodlar 
daýhanlara ýokary hilli tohumlary we dökünleri hem-de şuňa 
meňzeşleri bermeklige borçly edilipdir. 1918-nji ýylyň 17-nji 
maýynda RSFSR-iň Sownarkomy Türküstanyň suwarymly 
ekerançylygy üçin 50 million manat pul bermek barada karar 
çykarýar.