Turon nashr

8.9. Фирибгарликни аниқлаш ва олдини олиш тизимлари.

Фирибгарликнинг олдини олиш учун менежерлар фирибгарликнинг хатарлари ва белгиларидан хабардор бўлишлари керак. Фирибгарликнинг олдини олиш корпоратив стратегиянинг ажралмас қисми бўлиши керак.

Фирибгарлик хавфини бошқариш умуман бизнес хатарларини бошқаришнинг асосий қисмидир ва агар компаниянинг рискларни бошқариш тартиб-қоидалари ёмон бўлса, фирибгарлик хавфини бошқариш ҳам муваффақиятсиз бўлиши мумкин.
Бироқ, баъзи сўнгги ўзгаришлар, хусусан, қисқартириш, фирибгарликнинг олдини олиш учун мўлжалланган баъзи бир назорат, масалан, вазифаларни ажратиш мумкин эмаслигини англатади. Шунинг учун бошқарув тизими фирибгарликни аниқлаш ва текшириш учун мўлжалланган.
Фирибгарлик сабаблари. Менежмент фирибгарликлар қандай ва нима учун пайдо бўлиши мумкинлигини тушуниши керак. Мисол учун:
(а) Фирибгарлик хавфи соҳага хос бўлган омиллар билан оширилиши мумкин. Рақобатнинг кучайиши туфайли паст фойда маржаси натижаларни манипуляция қилиш васвасаси бўлиши мумкин;
(b) Бизнесга хос омиллар ҳам фирибгарлик хавфини ошириши мумкин. Буларга:
(i) Доминант менежерларга берилган кенг ваколат каби кадрлар омиллари;
(ii) Масъулиятнинг ноаниқ тузилиши ёки узоқ жойларни назорат қилмаслик каби ташкилот омиллари;
(iii) Бизнес стратегиясининг етишмаслиги ёки натижалар бўйича рағбатлантиришга катта эътибор берилмаслиги каби стратегик омиллар;
(с) Вазиятдаги ўзгаришлар фирибгарлик хавфини ҳам ошириши мумкин. Кўпинча бизнесдаги ўзгаришлар, хусусан технология ёки ички ташкилотдаги ўзгаришлар натижасида бошқарув тизими етарли бўлмаслиги мумкин;
(d) Муайян соҳалар, масалан, нақд пулда савдони амалга ошириш, одатда юқори хавфга эга.
Менежмент, шунингдек, бошқарувнинг тўғри ишлашига тўсқинлик қиладиган омилларни тушуниши керак. Ⱪуйидагиларни инобатга олиш лозим:

• 
  Агар мувофиқликка аҳамият берилмаса ёки бошқарув элементлари нима учун талаб қилинишини, улар қандай ишлаши ва уларни ким бошқариши кераклигини тушунмаса, бошқарув элементлари яхши ишламайди.
  
• 
  Ходимлар билан ишлаш ва сифациз ёки ёмон мотивация қилинган ходимлар каби муаммолар бошқарув элементларининг ишлашига тўсқинлик қилиши мумкин.
  
• 
  Катта ходимларнинг ўзгартириш давирда назорат қилишга билим кўникмалари етишмаслиги фирибгарлик холатларига олиб келиши мумкин.
  
• 
  Операцион бошқарув автономиясига эътибор бошқарувни четлаб ўтишга олиб келиши мумкин.