Тузувчи: Биология фанлари номзоди, доцент Б. Норматов


-МАВЗУ: ОРГАНИЗМЛАРНИНГ ИНДИВИДУАЛ РИВОЖЛАНИШ, ОНТОГЕНЕЗ ВА ФЕЛОГЕНЕЗ


Download 311.5 Kb.
bet16/19
Sana03.02.2023
Hajmi311.5 Kb.
#1154582
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19
Bog'liq
Biol

9-МАВЗУ: ОРГАНИЗМЛАРНИНГ ИНДИВИДУАЛ РИВОЖЛАНИШ, ОНТОГЕНЕЗ ВА ФЕЛОГЕНЕЗ.
Режа:

  1. Онтогенез типлари.

  2. Преформизм ва эпигенез қарашлар.

  3. Онтогенез босқичлари.

Адабиётлар: 4. 6. 7. 8.
Организмларнинг индивидуал ривожланиши-онтогенез Хар бир организм нинг ривожланиши такомиллашуви, ўсиши, улғайиши, қариши ва ўлими якунланадиган тўлиқ ҳаёт цикли онтогенез ҳисобланади. Онтогенез жинсий хужайралар пайдо бўлиб, уруғланишдан бошланади. Зигота ҳосил бўлиши билан онтогенезнинг хамма босқичларида мавжудот яшаётган шароитга мос равишда ирсий ахборот таьсирининг натижаси сифатида отогенез жараёни амалга ошади.
Онтогенезнинг тип ва даврлари. Турли мавжудотлар индивидуал ривожланиши-онтогенези ўзига хос келади. Онтогенезнинг икки асосий типи фарқланади; 1) Бевосита (тўғридан- тўғри) ривожланиши; 2) Билвосита риволаниш.
Бевосита ривожланишда тухумдан чиққан ёки янги туғил ган организм кўриниши жиҳатидан она организимига ўхшайди ва фақатгина айрим аьзоларининг етишмаслиги, кичиклиги, тана қисимларининг унчалик мутоносиб бўлмаслиги билан фарқланади; аста-секин ўсиб бориши билан она организими тўла қиёфасига эга бўлади. Одам ва сут эмизувчиларда, қушларда, судралиб юрувчи ларда ва айрим қуйи табақа мавжудотларларда личинкасиз ва бачоданда ривожланиш рўй беради.
Билвосита ривожланиш метаморфоза, яьни шаклини ўзгартириш, личинка ҳосил қилиш билан рўй беради. Личинка ўз шаклига, ички тузилишига ва яшаш тарзига кўра етук организимдан кескин фарқланади. Она организими қиёфасига ўтиш кўпгина, ўзгаришлар (метаморфоза) орқали содир бўлади Метаморфоза кўпгина умуртқасизлар, амфибиялар учун хосдир
Онтогенез жараёни 2 босқичга бўлинади; пренатал (туғилишидан аввал) ва постнатал (туғилгандан сўнг) Пренатал босқис ўз навбатида икки даврдан иборат;
1. Проэмбрионал (прогенез) давр-жинсий хужайралар ва уларнинг ривожланишини ўз ичига олади.
2. Эмбрионал давр - жинсий хужайралар уруглашиб, зигота ҳосил бўлишидан бошлаб, то янги авлодни бунёдга келишидан иборат.
Онтогенез хакидаги таьлимотнинг ривожланиш жараёнида асосан иккита бир-бирига зид бўлган қараш-преформизм ва эпигенез узоқ муддат курашиб келган.
Преформизмга кўра янги авлоднинг шаклланишида хеч қандай риволаниш жараёнлари рўй бермай, балки азалдан жинсий хужайрада жо бўлган ўта майда индивиднинг тухум хужайраси озиқлантириши билан ёки аксинча тухум хужайраси даги микроиндивиднинг сперма таьсирида ўсиши, яьни мавжудот аьзо ва белгиларнинг такомиллашиши натижаси экан лиги тушунтирилади. Бундай дунёқараш ўз замонаси учун мухим ахамиятга эга бўлди яьни-организмлар кўпайишида жинсий хужайраларнинг ўрни борлиги хақида турғун фикр юзага келди.
Эпигенезга биноан организм хар доим янгидан гемоген, структураси массадан ривожланади. Эпигенез хам метофизик дунё қарашича талқин этилган йўналиш бўлсада, ўзича прогрессив бўлиб, ривожланиш тараққиёти тан олинади.
Жинсий хужайралар-гаметалар. Қўшилиш билан янги авлод ҳосил қилувчи жинсий хужайра (сперматазоид ва тухум хужайраси) га гаметалар дейилади. Маьлумки, организм танасидаги гаметалардан бошқа барча хужайралар соматик хужайраларни ташкил этади.
Эркак ва урғочи организмида, репродуктив даврида, жинсий хужайралар ҳосил бўлиб туради. Етилган, шаклланган жинсий хужайралар юқори даражада дифференцирланган хужайралардир. Тухум хужайраси ирсий маьлумотни авлодга беришда иштирок этибгина қолмай, индивид ривожланишнинг дастлабки боскичида муртакни озуқа билан таьминлаш фаолиятини хам бажаради. Эркак жинсий хужайраси эса фақатгина ирсий ахборотни ота организмидан авлодга бериб, тухум хужайрасини фаоллаштиради. Шу фаолиятларга кўра бу икки жинс гаметасининг тузилиши бир-биридан кескин фарқ қилади.

Download 311.5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   19




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling