U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Mikroiqtisodiy 
modellashtirish. 
Iqtisodiy 
tadqiqotlarda 
iqtisodiy 
jarayonlarning soddalashtirilgan nazariyalari – modellardan foydalaniladi. Bu 
modellarda, aksariyat hollarda matematik ko‘rinishda, turli iqtisodiy o‘zgaruvchilar 
o‘rtasidagi nisbatalar o‘z aksini topadi. Modellarni qo‘llashning maqsadga 
muvofiqligi tadqiqot davomida ahamiyatsiz bo‘lgan jihatlardan qochib, prinsipial 
iqtisodiy aloqalarni ochib berishdan iborat. 
Ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) o‘zgaruvchilar. Odatda modellarda 2 
turdagi o‘zgaruvchilardan foydalaniladi: ekzogen va endogen o‘zgaruvchilar. 
Ekzogen o‘zaruvchilar tashqaridan kiritilib, ular boshlang‘ich axborot hisoblanadi. 
Endogen o‘zgaruvchilar modelning «ichida» shakllanib, bu o‘zgaruvchilar modelni 
hal etish natijasi hisoblanadi. Boshqacha aytganda, ekzogen o‘zgaruvchilarning 
qiymati model tuzilgunga qadar ma’lum bo‘ladi (1-chizma).
2-chizma. Model tuzilishida ekzogen (tashqi) va endogen (ichki) 
o‘zgaruvchilarning o‘rni 
Endogen o‘zgaruvchilar qiymati esa model bo‘yicha hisob-kitoblarni amalga 
oshirish chog‘ida aniqlanadi. Quyidagi rasmda modelning maqsadi qanday qilib 
ekzogen o‘zgaruvchilari endogen o‘zgaruvchilariga ta’sir ko‘rsatishini ochib 
berishdan iborat. 
Misol. Non bozori modelining tuzilishini ko‘rib chiqamiz. Aytaylik, nonga 
bo‘lgan talab miqdori (Q
d
)
nonning narxi
(P
b
)
va jami daromad(Y)ga bog‘liq 
bo‘ladi. Bu bog‘liqlikni quyidagi tenglama orqali ifodalash mumkin:
Q
d
 = D(P
b
, Y).
Ekzogen 
o‘zaruvchilar 
Model 
Endogen 
o‘zgaruvchilar 

---

21 
Shuningdek, nonvoyxonalar tomonidan taklif etilayotgan nonning miqdori 
(Q
s
) nonning narxi (P
b
) hamda non ishlab chiqarishda foydalaniluvchi unning narxi
(P
f
)dan kelib chiqadi: