Учебное пособие для студентов первого курса 5120100 «Филология и преподавание языка»

10-§. Tilning ijtimoiy vazifalari. Til kishilik jamiyatining asrlar 
davomidagi tarixiy-ijtimoiy tajribasi asosida yuzaga kelgan ijtimoiy 
hodisadir. Tilning ijtimoiy tabiati uning jamiyatda mavjud bo‘lishi 
hamda jamiyat manfaatlariga xizmat qilishida namoyon bo‘ladi. Shu 
sabab ham buyuk nazariyotchi olim F.de Sossyur tilning ijtimoiy hodisa 
ekanligi haqida shunday deydi: “Til belgilari o‘z tabiatiga ko‘ra garchi 
psixik bo‘lsa ham, lekin u abstraksiya emas, balki jamiyat a’zolari til 
xotirasida joylashgan reallikdir” [F.de. Sossyur, 1977: 53]. Til va 
jamiyat taraqqiyoti uzviy bog‘liqdir. Jamiyatda ro‘y beradigan har 
qanday voqelik, ma’lum ma’noda tilda o‘z ifodasini topadi. Aytaylik, 
hayotga bitta yangi narsa kirib kelsa, uning nomi tilda albatta, aks etadi.
Akbarshoh bolaga hech qanday til ataylab o‘rgatilmasa, u qaysi tilda 
gapiradigan bo‘lishini istaydi. Ana shu maqsadda shoh o‘n ikki emizikli 
bolani ajratib olib, Agradan 6 mil uzoqlikdagi qal’aga joylashtiradi, 
ularni tarbiyalashni o‘n ikki soqov enagaga topshiradi. Tilsiz qorovulga 
qal’a darvozasini ochish qat’iyan ta’qiqlanadi, darvoza ochilsa, uning 
boshi sapchaday uzib tashlanishi aytiladi. Bolalar o‘n ikki yoshga 
etganda, shoh ularni huzuriga keltiradi. Hind faylasuflari bu bolalarning 
tili sanskrit bo‘lib chiqadi deb hisoblaydilar. Ammo bolalar shoh 
huzuriga kelganda, barcha hayratdan tosh qotib qoladi. 
Chunki bola bechoralar hech bir tilda gapirmas edilar.Ular o‘z 
enagalaridan fikrlarni turli imo-ishoralar bilan ifodalab, hech qanday 
tilsiz muomala qilishni o‘rgandilar [N.Uluqov, 2016: 23]. Bu misol 
tilning biologik yoki tabiiy hodisa emasligini yana bir bor isbotlaydi. Til 
ijtimoiy hodisa bo‘lgani uchun ham bolalar jamiyatdagi gunglarning imo 
– ishoralaridan boshqa hech narsani o‘rganmadi.
Sotsiolingvistika tilning ijtimoiy hodisa ekanligini o‘rganadi. 
Tilning paydo bo‘lishi, bir butun sistem sifatida shakllanishi, ijtimoiy 
hodisa tarzida voqelanishi uning tarixiyligi bilan bog‘liq.