Udk 339. 1(075. 8) I. S. Tuxliyev, A. B. Bektemirov, Z. I. Usmanova ‘Turizmda strategik marketing’: O„quv qo„llanma – S.: Samisi, 2010 – 138 b

13.2. Turizm sohasida tadbirkorlik turlari

Tadbirkorlik faoliyatining umum qabul kilingan tasnifida tadbirkorlik quyidagi turlarga ajratiladi:

1. 
   Ishlab chiqarish (ish jarayoni)- xizmatlar va boshka mahsulotlarni bevosita yaratish;
   
2. 
   Tijorat-yaratilgan mahsulotning ishlab chiqaruvchidan iste‘molchigacha harakatda vositachilik faoliyati;
   
3. 
   Moliyaviy xizmatlar va mahsulot yaratish maksadlarida moliyaviy mablag tuplash va undan foydlanish buyicha maxsus faoliyat turi;
   
4. 
   Konsalting (maslahat)- umumiy boshkaruv, ishlab chiqaruvchilar (xizmatni yaratuvchilar) imkoniyatlarini baholash, moliyani nazorat qilish, marketing buyicha masalalarga maslahat va yordam berish bilan bog’liq faoliyat.
   

Tur xizmatlar xususiyatlariga kura turistlik tashkilotlar faoliyatini shartli ravishda ma‘lum turga ajratish mumkin: masalan kupgina xollarda turoperatorlar faoliyatini turmahsulotni tayyorlab, uni kisman yaratish va iste‘molchiga takdim qilishdan iborat buladi. Shu sababli turoperator faoliyatini shartli ravisha ishlab chikarish tadbirkorlariga kiyoslash mumkin.
Turoperator - vositachilar tur sotuvchilar vazifasini bajaradi. Bundan tashkari, ular aloxida xizmat turlari, masalan: sug’urta, konsullik xizmatlari va xokazolarni bajaradi.
Kontragentlar – tur mahsulot iste‘molchilariga xizmat kursatadigan sayyoxlik xizmatlarini bajaruvchilardir(mexmonnonalarda,restaranlarda yuk tashuvchi, ekskursiya tashkil kiluvchi buyurolar va x.) Ya‘ni xizmatlar yaratishda faol ishtirok etadigan hamda ish asosida ishlab chikarish tadbirkorlaridir.
Turistlik (sayyoxlik) tashkilotlari xizmatlarni bajarish, sotish (jumladan chakana savdo) va tashkiliy tayyorgarlikni mushtarak xolda yuritadi.
Konsultiv tadbirkorlik faoliyatidan turizm sohasida keng foydalaniladi. Turistlik xizmatlarining tarkibi kanchalik murakkab va sifati kanchalik yukori bo’lsa, turistlik xizmatlarini yaratish amalga oshirish jarayoniga shunchalik jalb kilinadi. Misol uchun, klubga doir xordik(taymsher) kuydagi ishtirokchilardan foydalanadi: promouterlar (loixani ishlab chiqaruvchilar), sotuv buyicha mutaxasislar, kurortlarni boshkaruvchilar, klubga doir xordik almashtirish buyicha mutaxasislar.
Tadbirkorlik g’oyasi – iktisodiy faollikning tadbirkor tomonidan topilgan yangi shakli bulib unda ma‘lum xizmatlar(yoki tovar mahsulotlar)ni yaratish va kiritilgan yangilik(innovatsiya)dan kushimcha daromad olish mujassamlashadi. Tadbirkor faoliyatini xizmatlar yaratish yoki vositachilikni asosiy yoki kushimcha jixatini tashkil qilish mamkin bulgan goyalar zaxirasini yaratishni takoza etadi. G’oyalar tuplanishi joriy va istikbolli xususiyatlarga ega bulishi mumkin. Har bir goyaga binoan tadbirkor karor kabul kiladi uni amalga oshirishga kirishish yoki kirishmasligi mumkin. Karor kabul qilish jarayoni har bir tadbirkor tomondan mavjud mukobillardan bitta variant tanlashni uz shaxsiy texnologiyasi buyicha umuman kuyidagicha:

1. 
   Amaliy ruyobga chikarish masalasida tadbirkor tomonidan goyaning birinchi baxosi.
   
2. 
   Amaliyot nuktai nazardan goyani boxolash uchun bozordagi vaziyat haqida ma‘lumot tuplash.
   
3. 
   Ishlab chikarishga ehtiyoj tugiladigan xizmat (tovar) larga turistlik bozoridagi talab va taklif ob‘ekti, mukobil xizmatlar yaratishga ehtimolli narx, daromad xajmi va xizmatlarni yaratish samarasi va xokazolarni aniklash uchun tadbirkorlik hisob kitobini utkazish.
   
4. 
   Ikkinchi ekspert baholash jalb kilingan mutaxasislar bilan muvafakligini urganish maksadida kuzlanadi.
   
5. 
   G’oya ustida ishlashni davom ettirish yoki uni tashlab, tadbirkorlik goyasini ishlab chikarishga kirishish karoriga kelish.
   

Qabul kilingan g’oyani amalga oshirish ham bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi:

1. 
   Loyixani amalga oshirishning anik hisob- kitobtini mufassal bayon etishdan iborat biznes rejalashtirish. Biznes rejada shuningdek tadbirkorlikning tashkiliy shakli va goyani amalga oshirish ni boshlangich boskichi uchun zarur pul mablaglari tuplash manbalari ham kursatiladi.
   
2. 
   Qarz pul mablagari va hamkor sheriklar jalb qilish
   
3. 
   Agar ilk tashkil etilayotgan bulsa, xususiy firma (tashkilot)ni davlat ruyxatidan utkazish.
   
4. 
   Firmani tovar (xizmat) lar yaratishga tashkiliy-texnik tayorlash.
   
5. 
   Faoliyat yuritayotgan firma va hamkorlik alokalarini boshkarish. Tadbirkorlik g’oyasini amalga oshirishi goyani amalga oshirishga kirishilgan paytda rejalashtirilgan natijaga erishilganda omadli hisoblanadi. Tadbirkorlik muvoffakiyatini xozirgi kunda uz urini mustaxkamlash va vokealar yunalishini uzgartirishga intilish bilan boglik xolda tushuniladi. Tijorat muvoffakiyati tadbtrkorlik omadiga hamoxang buladi, ammo tadbirkorlik faoliyatida asosiy maksad sifatida kurilmaydi. Tadbirkorlik muvofakiyatining bunday tushunilishi tadbirkorlik madaniyatiga uzaro uylangan va real akidalar hamda kadriyatlar haqidagi tassavvur tizimi saxifasida tayanadi. Bu esa yukori nufuzni ta‘minlaydi va tovar (xizmatlar)yaratish hamda daramadning oshishiga yordam beradi. Turizm - tadbirkorlikning rangbarang turlarini o’zida jamlangan qudratli sanoat. Sayyoxlik xizmati kursatish sohasida ko’plab korxonalar, tashkilotlar va firmalar o’z qo’llanilishini topadi. Statistika nuqtai nazaridan turizm sohasidagi tadbirkorlik turlarini 13.1. rasmda ko’rish mumkin: