Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
Kerakli asbob va jihozlar: 
1. 
Maksvel disklari (331 22) – 1ta 
2. 
U-simon tutgichga oʻrnatilgan yorugʻlik datchigi (337 46) – 1ta 
3. 
Koʻp oʻzakli kabel, l = 1.5 m (501 16) – 1ta
4. 
Sanagich-S (575 471) – 1ta 
5. 
Magnit tutgichli qaytuvchi mexanizmli adapter (336 25) – 1ta

---

61 
6. 
Koʻrsatkichli oʻlchagich (311 23) – 1ta 
7. 
Egarsimon asos (300 11) – 1ta 
8. 
Support block (301 25) – 1ta 
9. 
Taglik asos MF (301 21) – 2 ta 
10. 
Sterjen ustun, 50 cm (301 27) – 2ta
11. 
Sterjen ustun, 100 cm (300 44) – 2ta 
12. 
Leybold multiqisqichi (301 01) – 4ta 
 
Tajriba qurilmasi 
Tajriba qurilmasini 20-rasmga asosan yigʻing. Dastlab yoʻrugʻlik toʻsilishi 
sezuvchi datchikli ramka oʻrnatiladigan poʻlat ustunlarni yigʻing. Keyin Maksvel 
diskli sterjenni shunday oʻrnatingki, disk oʻqi ikki uchi bir sathda boʻlsin. Tajribani 
boshlashdan oldin diskni pastga va yuqoriga bir necha marta harakatlantirsangiz 
yaxshi natijaga erishasiz. 
Ulash kalitini boshaqarish blokiga ulang. Shkalali oʻlchagichni U-simon tutgichga 
oʻrnating. Shkala koʻrsatkichi yuqoridan disk oʻqining eng yuqori holatiga 
toʻgʻrilangan boʻlsin. Bunday holati tajriba davomida oʻzgarmasligi kerak. Eng 
quyi koʻrsatkichi esa yorugʻlik nurini toʻsish nuqtasi oʻrni bilan barobar boʻlsin. 
Tajribaning oʻtkazish tartibi: 
Tajribada disk boshlangʻich holatdan yorugʻlik datchigigacha boʻlgan masofani 
oʻtguncha ketgan vaqt t oʻlchanadi va s masofa oʻtgandagi disk tezligi aniqlanadi. 
Masofa 15 sm dan 55 sm gacha boʻlib 5 sm oralatib oʻzgartirib boriladi. 
a) Boshlangʻich holatdan yoʻrugʻlik datchigigacha boʻlgan s masofada t harakat 
vaqtini oʻlchash 
- Klavishli kalitni sanagichning E portiga ulang. Yorugʻlik datchigini F portga 
ualang. 
- 
𝑡
𝐸→𝐹
rejimini tanlang - Diskni yuqori nuqtasiga kalit tugmasini bosguncha 
koʻtaring (21-rasm). 
- START tugmasini bosing 
- Diskni qoʻyib yuboring (sanagich hisoblashni boshlaydi) 

---

62 
- Disk yorugʻlik datchigidan oʻtishi bilan oʻlchash toʻxtaydi
- t tushish vaqtini yozib oling. 
20-rasm: Maksvel disklari yordamida energiya saqlanishi qonunini tekshirish 
uchun moʻljallangan tajriba qurilmasi. 
21-rasm: Diskning boshlangʻich holati 

---

63 
b) Yorugʻlik datchigi yaqinidagi v tezlikni aniqlash 
- Yorugʻlik datchigini elektron sanagichning E portiga ulang 
- t
E
rejimini tanlang
- Diskni yuqqori nuqtasiga kalit tugmasini bosguncha koʻtaring (21-rasm). 
- Start tugmasini bosing. 
- Diskni qoʻyib yuboring (sanagich hali hisoblashni boshlamaydi) Disk yorugʻlik 
datchigidan oʻtishi davomida oʻlchash amalga oshiriladi 
- 
∆𝑡 vaqtini yozib oling. 
- 
𝜗 tezlik qiymatini quyidagi ifodadan aniqlang 
𝜗 =
𝑑
𝛥𝑡
(1.54) 
shpindel diametri d = 6 mm.