Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

b) Tezlanish usuli-Katta qoʻrgoshin sharchalar I vaziyatdan II vaziyatga oʻtgach, 
quyidagi harakat tenglamasiga asosan kichik sharlar
𝑎
0
tezlanishga ega boʻladilar: 
𝑚
2
𝑎
0
= 2𝐺
𝑚
1
𝑚
2
𝑏
2
(1.10) 
Bundan gravitatsiya doimiysi kelib chiqadi: 
𝐺 =
𝑎
0
𝑏
𝟐𝒎
𝟏
2
(1.11) 
𝑚
2
massali jismga berilgan tezlanish 
𝑎
0
, 
𝑎
0
′
tezlanish va geometrik masofalar d va 
L orqali quyidagicha aniqlanadi: 
𝑎
0
= 𝑎
0
′
𝑑
2𝐿
(1.12)
Bosib oʻtilgan yoʻl tenglamasi quyidagicha boʻlgani uchun
𝑆(𝑡) =
1
2
𝑎
0
𝑡
2
(1.13) 
𝑎′
0
harakatning birinchi fazasi umumiy tenglamasi
𝑠(𝑡) = 𝐴𝑡
2
+ 𝐵𝑡 + 𝐶 (1.14) 
dan keltirib chiqrilishi mumkin. 
(1.13) tenglamani (1.14) tenglama bilan solishtirib quyidagini olamiz: 
𝑎 
0
′
= 2A 
(1.12) tenglama bilan gravitatsiya doimiysi ham aniqlanadi 
G = 𝑎
0
′
d𝑏
𝟒𝒎
𝟏
𝑳
2
(1.15) 
Kerakli asbob va jihozlar: 
1. 
Gravitatsion torsion balansir (332 101) -1 ta,
2. 
IQ holat detektori (IRPD) (332 11) – 1 ta,
3. 
Optik rels, standard koʻndalang kesimli 1 m (460 32) – 1ta,
4. 
Optik surgich 60/50 (460 373) – 1ta 
5. 
Optik surgich 90/50 (460 374) – 1ta 
6. 
Taglik sterjeni, 25 sm (300 41) – 1ta 
7. 
Windows 98 yoki yuqori versiyali OT ega kompyuter 

---

13 
Tajriba qurilmasi: 
Muhim: torsion balansir talab boʻyicha sozlangan boʻlsagina oʻlchash natijalari 
qoniqarli boʻlishi mumkin. Bundan tashqari jismlar orasidagi ta′sirlashuv 
mayatnikning tashqaridan tebranishlari bilan buzilmasligi kerak. Torsion 
mayatnik korpusiga beriladigan tashqi mexanik ta′sirlarga jud sezgirdir. Torsion 
balansir korpusidagi harorat farqi tufayli yuzaga keladigan konveksiaylar ham 
torsion mayatnik tebranishiga olib kelishi mumkin.  
Tajriba qurilmasi uchun mustahkam devor tanlang.
Tajriba uchun toʻgʻridan toʻgʻri quyosh nuri tushmaydigan shamol (yelvizak) 
boʻlmaydigan joyni tanlang. Sharlar asosini burayotganda yoki qoʻrgʻoshin 
sharlarni oʻrnatayontganda asosga zarb berilmasin. 2-rasmda tajriba quyilmasi 
umumiy koʻrinishi keltirilgan.