Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Sinash uchun savollar: 
1. Maydon tushunchasiga fizik mohiyatini tushuntiring. 
2. Elektrostatik maydon va unda bajarilgaan ish haqida gapiring. 
3. Ikki materialni bir-biriga ishqalaganda yoki ta′sir etkazilganda sodir bo`ladigan 
jarayonni izohlang. 
4. Elektrometrik kuchaytirgich ishlash prinsipini tushuntirng. 

---

121 
2-labarotoriya ishi 
UITSTON KOʻPRIGIDAN FOYDALANIB QARSHILIKLARNI 
QIYMATINI ANIQLASH 
(Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 13, 15, 17, 18, 47, 49, 52, 58.) 
Tajriba maqsadi: Uitston koʻprigi uchun nol metodni tushunish. Qarshiliklarni 
yuqori aniqlik bilan oʻlchash. 
Qisqacha nazariya: Charlz Uitston tomonidan 1843 yilda kashf etilgan koʻprik 
sxemasini metodi qarshilikni oʻlchashning bir imkoniyatini ifodalaydi. Noma′lum 
qarshilikning qiymati 
𝑅
𝑥
boshqa bir juda yuqori aniqlikda ma′lum boʻlgan R 
qarshilikning qiymati bilan taqqoslanib katta aniqlik bilan oʻlchanishi mumkin. 
Tajriba paytida uzunligi 1 m va koʻndalang kesimi oʻzgarmas boʻlgan oʻtkazgich 
simga U kuchlanish qoʻyiladi. Simning uchlari noma′lum qarshilik 𝑅
𝑥
ga va 
qarshiliklari yuqori aniqlik bilan aniq boʻlgan va ketma-ket ulangan oʻzgaruvchan 
qarshilik R ga ulangan (43-rasmga qarang). Oʻtkazgich simning ustiga oʻrnatilgan 
siljuvchi kontakt simni uzunliklari 
𝑆
1
va 
𝑆
2
boʻlgan ikki qisimga ajratadi. Siljuvchi 
kontakt nol indikator vazifasini bajaruvchi ampermetr orqali oʻtayotgan toʻk nolga 
teng boʻlsa
𝑅
𝑥
=
𝑆
1
𝑆
2
𝑅 (3.1)
Shuning uchin qarshilikni oʻlchashning nol balansli usuli qarshilikdan oqayotgan 
toʻkga bogʻliq boʻlmaydi va stabillanmagan toʻk manbai yordamida ham ajralishi 
mumkin. Bu eksperimental konfiguratsiya uchun eng yaxshi oʻlchash aniqligiga 
simmetrik ulash yoʻli bilan, yani siljuvchi kontakt oʻtkazgich simning oʻrtasida 
joylashganda va shuning uchun 
𝑆
1
va 
𝑆
2
qisimlar bir-biriga teng uzunlikka ega 
boʻlganda yetishish mumkin. U vaqtda
𝑅
𝑥
= 𝑅 (3.2) 
boʻladi. 
Shuning uchun ma′lum boʻlgan qarshilik R ning qiymati imkoni boricha toʻgʻri 
oʻlchangan boʻlishi kerak. Chunki aniqlanayotgan R
x
qarshilik unga teng boʻladi. 

---

122 
Yuqoridagiga anternativ holda, noʻmalum qarshilik (3.2) tenglama bilan 
toʻgʻridan- toʻgʻri oʻlchanishi uchun, dastlab siljuvchi kontakt simning teng 
oʻrtasiga joylashtirilishi lozim va oʻzgaruvchan R qarshilikning qiymati ampermetr 
nolni koʻrstaguncha oʻzgartirib borilishi lozim. Bu holda R qarshilikning qiymati 
toʻgʻridan toʻgʻri izlanayotgan 𝑅
𝑥
noma′lum qarshilikning qiymatiga teng boʻladi.