Umumiy fizika(mexanika) fanidan ma’ruza mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyasi 1- mavzu: Kirish
Download 5.66 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 3-ilova Fizik hodisaning o’lchash yoki hisoblash mumkin bo’lgan xarakteristikasi fizik kattalik deyiladi.
- XALQARO SISTEMA (SI) DAGI ASOSIY VA QO’SHIMCHA BIRLIKLAR
- 5-ilova Biz kelgusida urganadigan mexanika bo’limida vaqt, uzunlik, massa birliklari asosiy birliklar, ulardan boshkalari esa hosilaviy birliklar hisoblanadi. Asosiy
- Sanoq jismi bilan mahkam bog’langan koordinatalar tizimi va soat birgalikda sanoq tizimi deb ataladi.
- 8-ilova Fizik kattaliklarga oid sxemani to’ldiring. 4-mavzu: To’g’ri chiziqli harakat. Tezlik. Tezlanish.
- 5-ilova. Traektoriyada bir-biriga yakin joylashgan ikki vaziyatni birlashtiruvchi va harakat yunalishini kursatuvchi kesma kuchish deyiladi.
Reja: 1.Fizik kattaliklar. 2.Birliklar sistemasi. 3.O’lchamliklar. 4.Fazo va vaqt. 5. Sanoq sistemasi. Darsning maqsadi: Talabalarga Fizik kattaliklar,birliklar sistemasi,ulchamliklar,fazo va vaqt hamda sanoq sistemasi haqida bilim berish. O’quv faoliyatining natijalari: -Fizik kattaliklar bilan to’liq tanishish. -Birliklar sistemasi haqida ma’lumotga ega bo’lish. -O’lchamliklarhaqida tushunchaga ega bo’lish. -Fazo va vaqt hamda uning birjinsligi va izotropligi to’g’risida bilim olish. - Sanoq sistemasi va uning fizikadagi o’rni haqida ma’lumotga ega bo’lish. 2-ilova 1.Fizik kattaliklar deganda nimani tushinasiz? 2.Birliklar sistemasi haqida nimani bilasiz? 3.O’lchamliklar nima? 4.Fazo va vaqt to’g’risida tasovvurga egamisiz? 5. Sanoq sistemasi to’g’risida gapirib bering. 3-ilova Fizik hodisaning o’lchash yoki hisoblash mumkin bo’lgan xarakteristikasi fizik kattalik deyiladi. Moddiy nuqta harakatida bosib o’tilgan yo’l uzunligi ikki nuqta orasidagi to’gri chiziqli traektoriyadan iborat. Kesmaning uzunligi to’grisida muloxaza yuritaylik. Bir necha kesmaning uzunliklari orasidagi miqdoriy boglanishni topish uchun kesmalardan birini birlik sifatida tanlash va boshqa kesmalarni ana shu birlik kesma bilan taqqoslash kerak.Umuman har bir fizik kattalik uchun alohida birlik tanlash mumkin. 4-ilova. Gauss mustaqil va ixtiyoriy tarzda tanlab olingan uch fizik kattalikni o’lchov birliklari orqali mexanikadagi barcha kattaliklar birliklarini ifodalash mumkinligini ko’rsatdi. U mustaqil birliklar sifatida uzunlik, massa va vaqt birliklarini tanlab olishligini aytdi. Masalan, to’g’ri chiziqli tekis harakat qilayotgan moddiy nuqta uchun tezlikni V = s/t formula orqali topish mumkin. Shuning uchun tezlikning birligi uzunlik birligining vaqt birligiga nisbati tarzda aniqlanadi. Haqiqatdan tezlikni km/soat, m/s , sm/s kabi birliklarda o’lchashga odatlanganmiz. Bayon etilgan usulda bir-birlari bilan moslashtirilib hosil qilingan birliklarning to’plami birliklar sistemasi deb ataladi. Birinchi sistema 1881 yilda qabul qilingan SGS sistemasidir: unda asosiy birliklar sifatida santimetr, gramm, sekund tanlab olingan. 1919 yilda asosiy birliklar sifatida metr, tonna, sekund bo’lgan MTS sistema qabul qilingan. U 1933-1955 yillar davomida qullanildi. Asosiy birliklar sifatida metr, kilogramm sekund bqlgan MKS sistema ham qullanilgan. Bu uchala sistemaning asosiy birliklari uzunlik, massa va vaqtdir. Texnikada esa metr, kilogramm-kuch, sekund asosiy birliklar tarzida qabul qilingan sistema keng tarqalgan. Bundan tashqari, yuqorida qayd qilingan sistemalarga taalluqli bo’lmagan bir qator birliklardan ham foydalanilgan. Nihoyat, 1960 yil oktyabrida Xalqaro birliklar sistema qabul qilindi. U "Sistema internatsionalnaya " so’zlarining bosh harflari bo’yicha SI deb o’qiladi. Bu standartga asosan, fan- texnika va xalq xo’jaligining barcha sohalarida hamda o’qitish jarayonida SI ni qullash zarurdir. SI da yettita asosiy va ikkita kushimcha birliklar mavjud. XALQARO SISTEMA (SI) DAGI ASOSIY VA QO’SHIMCHA BIRLIKLAR Kattaliklarning nomi Kattalik o’lchov birligining ulchamligi nomi belgisi ta’rifi 1 2 3 4 5 Uzunlik L Metr M Kripton 86-atomining 2R 10 va 5 d 5 satxlari orasidagi utishga mos bulgan nurlanishning vakuumdagi tulkin uzunligidan 1650763 ,73 marta katta bo’lgan uzunlikni 1 m deb qabul qilingan. Massa M kilogramm kg Diametri va balandligi 39 mm dan iborat platina (90%) va iridiy (10%) qotishmasidan tayyorlangan silindrning massasidir. Vaqt T sekund s Seziy -133 atomi asosiy holatining ikki o’ta ingichka sathlari orasidagi o’tishga mos bo’lgan nurlanish davridan 9192631770 marta katta vaqt 1 sekund deb qabul qilingan. Elektr tokining kuchi I Amper A 1-Amper - Vakuumda bir-biridan 1 m masofada joylashgan ikki parallel cheksiz uzun, lekin kesimi juda kichik to’gri utkazgichlardan utganda utkazgichning har bir metr uzunligi 2 10 -7 N o’zaro ta’sir kuchi hosil qiladigan u’zgarmas tok kuchiga teng. Termodinamik harorat Kelvin K Suvning uchlanma nuqtasini xarakterlovchi termodinmik haroratning ulushi 1 Kelvin deb qabul qilingan. Modda miqdori N mol mol Uglerod- 12 ning 0,012 kg massasidagi atomlar soniga teng strukturaviy elementlardan tashkil topgan sistemadagi moddaning mikdori 1 mol deb qabul qilingan. Yorug’lik kuchi J Kandela kd 540 10 12 Hz chastotali monoxromatik nurlanish chiqarayotgan manba yorugligining energetik kuchi 1/683 W / ster ga teng bo’lgan yo’nalishdagi yoruglik kuchi 1 Kandela deb qabul qilingan. Yassi burchak radian rad Aylana uzunligi radiusga teng bulgan yoyni ajratadigan ikki radius orasidagi burchak 1 radian deb qabul qilingan. Fazoviy burchak steradian sr Uchi sfera markazida joylashgan va shu sfera sirtidan radius kvadratiga teng yuzli sirtni ajratuvchi fazoviy burchak 1 steradian deb qabul qilingan. 5-ilova Biz kelgusida urganadigan mexanika bo’limida vaqt, uzunlik, massa birliklari asosiy birliklar, ulardan boshkalari esa hosilaviy birliklar hisoblanadi. Asosiy birliklar bilan hosilaviy birliklar orasidagi munosabatni ifodalovchi shartli formulalar o’lchamlik formulasi deyiladi. SI sistemasidagi asosiy kattaliklarni shartli belgilar bilan belgilaylik: uzunlik - L, vaqt - T , massa - M. O’lchamlik formulalarida qavslar ishlatiladi. U holda tezlik, tezlanish va kuch uchun ushbu formulalarni yozish mumkin. Har qanday fizik qonunni yoki kattaliklar orasidagi munosabatni ifodalovchi tenglamada har ikkala qism ulchamliklari bir xil bu’lishi shart. 6-ilova Jismlarning harakat qonunlarini o’rganishda fazo va vaqt tushunchalarini aniq tasavvur qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, hamma moddiy jismlar hajmga ega bo’lganliklari uchun ular muayyan joyni egallaydi va bir-birlariga nisbatan qandaydir tarzda joylashgan bo’ladi. Jism uz harakati tufayli vaziyatini uzgartiradi. Bu uzgarish, tabiiyki, fazoda sodir bo’ladi va ma’lum vaqt oralig’ida ro’y beradi. Vaqt hodisalarning ketma - ket o’zgarish tartibini ifodalaydigan fizikaviy kattalikdir. Jismlar harakatini fazo va vaqtdan ajralgan holda tasavvur qilib bo’lmaydi. Shuning uchun ham jismlar mavjudligi va ularning harakatlari fazo va vaqt ichida sodir bo’ladi deb qaraladi. Fazo va vaqt Koinotning fizik manzarasini yaratishda hal qiluvchi, tarixiy rivojlanib kelayotgan tushunchalardir. Nyutonning bu haqdagi ta’limoti quyidagicha: hech qanday jarayonga bog’liq bo’lmagan mutloq fazo va mutloq vaqt mavjuddir. Fazo - abadiy mavjud bo’ladigan, chegarasiz quzgalmas bo’shliq bo’lib, bu bo’shliqda materiya har xil shaklda bo’ladi. Fazo bir jinsli bo’lib hamma yo’nalishlarda xususiyatlari bir xildir. Bu bo’shliqning xususiyatlari unda moddalarning qanday taqsimlanishiga hamda qanday harakatlanishiga bog’liq bo’lmaydi va vaqt o’tishi bilan o’zgarmaydi demakdir. Bunday o’zgarmas fazoda moddalarning taqsimlanishi va ularning harakatini butun olam tortishishi qonuni belgilaydi. Nyutonning nuqtai nazaricha vaqt mutloq bo’lib tashqi muhitga va jism harakatiga bog’liq bo’lmagan holda bir tekis o’tadi. XX asr boshlarida A. Eynshteyn nisbiylikning umumiy nazariyasini yaratdi.Bu nazariyadan koinotning haqiqiy fazosi noevklid fazo ekanligi kelib chiqadi. Shuning uchun nisbiylikning umumiy nazariyasining fazo va vaqt nazariyasi deb yuritiladi. 1905 yilda A.Eynshteyn tomonidan yaratilgan nisbiylikning maxsus nazariyasida xuddi Nyuton mexanikasidagidek vaqt bir jinsli, fazo esa bir jinsli hamda izotrop deb yuritiladi. Bu nazariyada ham fazo va vaqtni yakka - yakka tarzda qarash mumkin emasligi, vaqt va fazo bir - biri bilan bog’liq ekanligi, jismlarning fazo va vaqt tavsiflari ularning muayyan sanoq tizimiga nisbatan aniqlanadigan tezliklariga bog’liqligi isbot qilindi. Mazkur nazariyaga ko’ra vaqt oraliqlari va kesma uzunliklari nisbiy bo’lib, ular qanday sanoq tizimlarida ulchanayotganliklariga bog’liq. 7-ilova Sanoq tizimini hosil qilish uchun sanoq boshi (masalan, ixtiyoriy jism) tanlab olinadi. Jismlarning fazodagi o’rnini belgilaydigan jism yoki jismlar tizimi fazoviy sanoq tizimi deyiladi. Fazoviy sanoq tizimi sifatida nisbiy tinchlikda yoki to’gri chiziqli tekis harakat qilayotgan jismni olib uni koordinata o’klari bilan bog’lash mumkin. Masalan, uchta bir - biriga tik qattiq sterjenlar ko’rinishidagi to’g’ri burchakli Dekart koordinatalar tizimi. Bunday sanoq tizimida tanlab olingan jism o’rnini uchta son: x, u, z, koordinatalari orqali belgilanadi. Bu koordinatalar berilgan nuqtadan mos holda XY, XZ, YZ koordinata tekisliklarigacha bo’lgan oraliqdir.Uchta x, u, z koordinatani koordinata boshidan tekshirilayotgan M nuqtagacha o’tkazilgan yo’nalishga ega bo’lgan bitta kesmaga yoki r radius - vektorga birlashtirish mumkin. X, u, z lar r ning koordinata o’klariga proeksiyasi hisoblanadi, shuning uchun r = i x + j y + k z Bu yerda i , j , k -koordinata ortlaridir. Bundan tashqari qutb, silindrik koordinatalar sistemasidan ham foydalanish mumkin. Masalan: qutb koordinatalar sistemasida MN ning radius-vektorini r, yo’nalishini θ, φ burchaklar bilan ifodalanadi. Jismni vaziyatini ifodalovchi r, θ, φ lar qutb koordinatalari sistemasi deyiladi. Bu sistemadan Dekart koordinata sistemasiga o’tish quyidagicha bo’ladi : z = r sinθ • cosφ x = r sinθ • sinφ y = r cosθ Dekart koordinata sistemasidan qutb koordinata sistemasiga o’tish quyidagicha : Harakatni tavsiflash uchun sanoq jismiga bog’langan koordinatalar tizimidan tashqari, vaqtni o’lchash uchun soat ham zarur. Sanoq jismi bilan mahkam bog’langan koordinatalar tizimi va soat birgalikda sanoq tizimi deb ataladi. Har qanday harakat shunday tizimda sodir bo’ladi. Nazorat savollari. 1. Fizik kattaliklar deb nimaga aytiladi? 2. SGS birliklar tizimi qanday tizim? 3. Amaldagi birliklar tizimi qanday ataladi? 4. SI birliklar tizimi qachon qabul qilingan? 5. Asosiy birliklarga qaysi birliklar kiradi? 6. Hosilaviy birliklar qanday hosil bo’ladi? 7. Fazo qanday xossalarga ega? 8. Vaqt qanday xossalarga ega? 9. Sanoq tizimi nima? 10. Radius - vektor deb nimaga aytiladi ? 8-ilova Fizik kattaliklarga oid sxemani to’ldiring. 4-mavzu: To’g’ri chiziqli harakat. Tezlik. Tezlanish. 4.1. Ma’ruza mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi Vaqti – 2 soat Talabalar soni: 45-50 nafar O’quv mashg’ulotining shakli Kirish, vizual ma’ruza Ma’ruza mashg’ulotining rejasi 1.Kinematika.Moddiy nuqta. 2.Harakatning kinematik tenglamalari. 3.Ko’chish. 4.Tezlik va uning birligi 5. Tezlanish va uning birligi. O’quv mashg’ulotining maqsadi: Talabalarda Kinematika,moddiy nuqta,traektoriya, yo’l va ko’chish,tezlik, tezlanish va ularning birliklari to’g’risida bilim berishdan iborat. Pedagogik vazifalar: -Kinematika, Moddiy nuqta, O’quv faoliyatining natijalari: Talaba: -Kinematika, Moddiy nuqta, traektoriya, yo’l va ko’chish Fizik kattaliklar traektoriya, yo’l va ko’chish bilan tanishtirish. -Harakatning kinematik tenglamalari haqida ma’lumot berish. -Tezlik va uningbirliklari bilan tanishtirish. -Tezlanish va uning birliklarini tushintirib berish. bilan tanishsh. -Harakatning kinematik tenglamalarini o’rganish. -Tezlik va uning birliklari bilan tanishish. -Tezlanish va uning birliklarini o’rganish. O’qitish uslubi va texnikasi Vizual ma’ruza, blits-so’rov, bayon qilish, “FSMU” texnikasi O’qitish vositalari Ma’ruzalar matni, proektor, lar, grafik, organayzerlar. O’qitish shakli Jamoa, guruh va juftlikda ishlash. O’qitish shart-sharoiti Proektor, ‘kompyuter bilan jihozlangan auditoriya 4.2.Ma’ruza mashg’ulotining texnologik xaritasi Bosqichlar, vaqti Faoliyat mazmuni O’qituvchi Talaba 1-bosqich. Kirish (10 min). 1.1.Mavzu, reja, uning maqsadi va o’quv faoliyatining natijalari ma’lum qilinadi (1- ilova). 1.1. Eshitadi, yozib oladi. 2-bosqich. Asosiy (60 min.) 2.1. Talabalar e’tiborini jalb etish va bilim darajalarini aniqlash uchun tez kor savol-javob o’tkazadi (2 -ilova) 2.2. O’qituvchi vizual materiallardan foydalangan holda ma’ruzani bayon etadi(3-,4- ,5-,6-,7-ilovalar) 2.3. Talabalarga mavzuning asosiy tushunchalariga e’tibor qilishni va yozib olishlarini ta’kidlaydi. 2.1Eshitadi. O’ylay di, javob beradi. Javob beradi va to’g’ rijavobni eshitadi 2.2.Ilovada beril gan ma’lumotlarni asosiy joylarini yozib oladilar. 2.3.E’tibor qaratadi, yozib ola di. 3-bosqich. Yakuniy (10 min.) 3.1. Mavzuga yakun yasaydi va talabalar e’tiborini asosiy masalalarga qaratadi. 3.2. Mustaqil ish uchun harakatning turlarini o’rganib kelish vazifa etib beriladi(8-ilova). 3.1. Eshitadi, aniqlashtiradi. 3.2.Topshiriqni yozib oladi, baholarni eshitadi. Vizual materiallar 1-ilova. Mavzu: To’g’ri chiziqli harakat. Tezlik. Tezlanish. Reja: 1.Kinematika.Moddiy nukta. 2.Harakatning kinematik tenglamalari. 3.Kuchish. 4.Tezlik va uning birligi. 5.Tezlanish va uning birligi. Darsning maqsadi: Talabalarda Kinematika,Moddiy nuqta,traektoriya, yo’l va ko’chish,Tezlik, tezlanish va ularning birliklari to’g’risida bilim berishdan iborat. O’quv faoliyatining natijalari: -Kinematika, Moddiy nuqta, traektoriya, yo’l va ko’chish bilan tanishsh. -Harakatning kinematik tenglamalarini o’rganish. -Tezlik va uning birliklari bilan tanishish. -Tezlanish va uning birliklarini o’rganish. 2-ilova. 1. Kinematikada nima urganiladi? 2. Mexanik harakat deb nimaga aytiladi? 3. Moddiy nukta deb nimaga aytiladi? 4. Urtacha va oniy tezlik deb nimaga aytiladi? 5. Urtacha va oniy tezlanishni ta’riflang. 6. Tugri chizikli tekis uzgaruvchan harakat deb nimaga aytiladi? 3-ilova. Fizik masalalarni xal kilishda mukarrar ravishda turli modelь va abstrakt tushunchalardan foydalaniladi. Atrofimizdagi turli jismlarning biror yigindisi harakat kilayotganligini anglash uchun ular kaysi jismga nisbatan harakat kilishini kuzatish turlicha xarakterda kabul kilinadi. Agar shu harakatlarni dikkat bilan taxlil kilinsa jismning harakati fazo yoki tekislikning ikkita nuktasi oraligida va vaqt intervalida sodir bulgani aniklanadi. Fazo yoki tekislikning bir nuktasidan ikkinchi nuktasiga jismning biror vaqt oraligida kuchishi mexanik harakat deyiladi. Anikrogi, jismni boshka jismlarga nisbatan vaziyatining vaqt davomida uzgarishi yuzaga keladi. Jismning harakati uz - uzicha yuzaga kelmay balki u biror ta’sir tufayli amalga oshiriladi. Mexanik harakat harakatning barcha boshka turlarida mavjud buladi. Mexanik harakat fizikaning mexanika bulimida urganiladi. Mexanika 3 kismdan iborat: kinematika, dinamika va statika. Xar bir jism uz shakliga ega bulib fazoda ma’lum xajmni egallaydi. Boshka jismlar ta’sirida bulmagan jismga yakkallangan jism, bir necha uzaro ta’sirlashuvchi jismlar tuplamiga esa jismlar tizimi (sistemasi) yoki mexanik tizim deyiladi. Tizimni harakati yakka jism harakatining murakkab shaklidir. Lekin xar qanday murakkab harakatni soddarok shaklga keltirish mumkin. Buning uchun shu jismning ulchamlarini kurilayotgan masalada xisobga olmaslik, xisobga olganda xam juda kichik deb xisoblash lozim. Bunday abstrakt jism moddiy nukta deb ataladi. Mexanikaning moddiy nukta harakat konuniyatlarini shu harakatni yuzaga keltiruvchi sabablarsiz urganadigan bulimi kinematika deyiladi. Moddiy nukta (MN) tushunchasi nisbiydir. Masalan, Yer Quyosh atrofida aylanishida Yer va Quyoshni moddiy nuktalar desak, Yerni uz uki atrofida aylanishini urganishda uni moddiy nukta deb karash mumkin emas, chunki Yerni shakli, ulchami aylanma harakat xarakteriga ta’sir kursatadi va x.k. 4-ilova Harqanday ixtiyoriy makraskopik jismni xayolan uzaro taosirlashuvchi kichik bulakchalarga bulib ularning xar birini moddiy nukta deb karash mumkin. MN harakatini urganishda koordinatalar tizimi sifatida tugri burchakli dekart koordinatalar tizimidan foydalaniladi. MN ning fazodagi harakati mobaynida koldirilgan izi traektoriya deb ataladi. Uning shakliga karab bu izlar tugri chizikli yoki egri chizikli bulishi mumkin. MN ning harakatini tavsiflashni uch xil usuli mavjud: a)Tabiiy usul. MN vaqtning boshida MO = r 1 radius - vektorli koordinatada joylashgan bulsin. Ma’lum t vaqt ichida u MN = S yoy buyicha harakatlanib S = S (t) vaziyatni egallaydi. Bu funktsiya MN ning traektoriya buylab harakat konuni deyiladi. b) Vektor usuli. Bunda MN ni fazodagi urni koordinatalar boshidan berilgan nuktalargacha utkazilgan r 1 va r 2 radius - vektorlar yordamida kursatiladi. Harakat davomida MN radius-vektorini kiymati va yunalishi uzgarib boradi, yaxni radius - vektor vaqtning funktsiyasi xisoblanadi: r = r (t) (2) v) Koordinatalar usuli. Bunda MN fazodagi urnini uning x, u, z koordinatalari orkali beriladi. Harakat mobaynida MN koordinatalari uzgarib turadi. x = x (t), y = y (t ), z = z (t) (3) Bu funktsiyalar nukta harakatining kinematik tenglamalari deb ataladi. MN radius -vektori ko’rinishida buladi. Nukta radius vektorining kiymati (moduli) buladi. (4) - kuchishining vektor, (5) esa uning skalyar ifodalaridir. 5-ilova. Traektoriyada bir-biriga yakin joylashgan ikki vaziyatni birlashtiruvchi va harakat yunalishini kursatuvchi kesma kuchish deyiladi. Vaqt intervali juda kichik bulganda yoki harakat tugri chizikli bulganda S = r buladi. Agar moddiy nukta bir vaqtni uzida ikkita kuchishda ishtirok etayotgan bulsa uning oxirgi vaziyati ikkala kuchish baravariga amalga oshganiga boglik emas. Harakat okibati bir xil bulib, natijali kuchish vektori parallelogram koidasi bilan topiladi. Bu formula harakatning mustakillik konunidir. 6 -ilova. Harakatlanayotgan jismning radius-vektori r = r (t) ni uzgarishi vaqtga boglik ravishda kanchalik jadalligini baxolash zarur buladi. SHu maksadda harakat tezligi tushunchasi kiritiladi. Faraz kilaylik, umumiy xolda egri chizikli harakat kilayotgan va t paytda M nuktada bulgan MN Δt vaqt ichida N nuktaga kelsin. M va N nuktalarning radius- vektorlari mos xolda r va r + Δr va MN yoyning uzunligi Δs bulsin. MN kuchishi ya’ni radius - vektor ortirmasi Δr ning shu kuchish uchun sarflangan vaqt Δt ga nisbati MN ning urtacha tezligi deb ataladi. Δt vaqt oraligi cheksiz kichiklashtirib borilsa urtacha tezlik intiladigan limit oniy tezlik buladi. V on - oniy tezlik bulib, u radius- vektorning vaqt buyicha birinchi tartibli xosilasidir. Fizik nuktai nazaridan, oniy tezlik vektori traektoriyaning ixtiyoriy nuktasidagi tezlikni kursatadi. Oniy tezlik vektorining koordinata uklariga proektsiyalari kuyidagicha buladi. Moddiy nuktaning tezlik vektorini koordinata uklari buylab yunalgan tashkil etuvchilari esa kuyidagicha buladi. U xolda tezlikning son kiymati Agar MN bir vaqtni uzida bir necha harakatda katnashayotgan bulsa harakatlarning mustakilligi konuniga kura buladi. Matematika kursidan ma’lumki, yoy uzunligi cheksiz kichrayib borganda yoy va shu yoyni tortib turuvchi vatarni nisbati intiladigan limiti 1 ga teng buladi. SHuning uchun | dr | = ds tenglik urinli buladi. U xolda MN tezligi buladi. Bu ifodani integrallab MN ni Δt = t 2 - t 1 vaqt ichida bosib utgan yuli aniklanadi. Tezlik doimiy (V=const)bulganda harakat tekis xisoblanadi. Bunday xol uchun kuyidagi ifoda urinlidir. Agar kuchish yoki yulning uzunliklari metr (m) larda, vaqt sekund (s) da ulchansa tezlikning ulchov birligi [ V ] = m/s, ulchamligi [LT -1 ] buladi. Download 5.66 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling