Umumy dil bilimi

Frans Boas (1858–1942) meşhur amerikan dilçisi we antropolo-
gy. Ol 1911-nji ýylda çap edilen «Amerikan indeýleriniň dili boýunça 
gollanma» atly kitabyň girişinde indeý dillerini öwrenmekde hindi-
ýewropa dilleri babatda işlenilip düzülen seljerme tärleriniň ýaram-
syzdygyny subut etdi. F.Boasyň indeý dilleriniň fonetikasyny öwren-
mek barada uly işleri bar. 
German Paul (1846–1921) ýaş grammatikaçylaryň ýolbaşçysy 
hasaplanýar. Onuň «Diliň taryhynyň prinsipleri» (1880) diýen ki-
tabynda dil bilimi medeniýet hakyndaky ylymlara degişli edilýär. 
Ömrüniň ahyrynda özüniň 5 tomluk «Nemes grammatikasy» atly
işini döredýär. Onuň bu kitabynda grammatikanyň 4 agzaly düzüm 
sany hödürlenýär. Olar: fonetika, morfologiýa, sintaksis we söz 
ýasalyş. Alym XIX asyryň ahyryndaky we XX asyryň başyndaky 
grammatikanyň semasiologik ugrunyň görnükli wekilidir. 

---

181
German Şteýntal (1823–1899) meşhur nemes dilçisi. Ol dil bili-
minde psihologik ugruň tarapdary. G.Şteýntal özüniň 1855-nji ýylda çap 
edilen «Grammatika, logika we psihologiýa, olaryň ýörelgeleri hem-de 
özara baglanyşyklary» işinde dil bilimi bilen logikanyň çäklerini örän 
takyk belledi. Şol bir wagtda hem dil biliminiň we psihologiýanyň 
arasyndaky ýakyn aragatnaşygy esaslandyrdy. G.Şteýntalyň 1881-nji 
ýylda neşir edilen «Psihologiýa we dil bilimine giriş» atly kitabynda 
bolsa, diliň psihologiýa gatnaşygyna uly üns beripdir. 
Gugo Şuhardt (1842–1927) giň ylmy gyzyklanmalary bolan 
lingwistdir. Ol dilleriň garyşmagynyň meselesi bilen gyzyklanypdyr, 
ýöne dil biliminiň taryhyna «Sözler we zatlar» lingwistik mekdebiniň 
esaslandyryjysy hökmünde girdi. G.Şuhardt bu mekdebiň esasy mak-
sadyny kesgitläp: «Sözüň taryhyny zadyň taryhy bilen baglanyşykda 
öwrenmeli. Zat doly we tutuş barlykdyr, söz diňe zada garaşly bo-
lup ýaşaýar, eger beýle bolmasa söz diňe boş sesdir» diýip belläp-
dir. Ol taryhy leksikologiýanyň meselelerine hem seredip geçipdir. G. 
Şuhardty häzirki zaman leksik onomasiologiýanyň esaslandyryjysy 
hasaplaýarlar.Onuň döwründe leksik semasiologiýa hem uly ösüşlere 
eýe boldy.