Umumy dil bilimi

Soraglar we ýumuşlar:
1. Gadymy hindi dil biliminiň esasy aýratynlyklaryny häsiýetlendiriň.
2. Panininiň işleriniň dünýä dil bilimindäki orny.
3. Hindi dilçileriniň nähili işlerini bilýärsiňiz?
Hödürlenilýän edebiýatlar:
1. Даниленко. В.П. Обшее языкозание и история языкознания. М., 
2009.
2. Радциг С.И. Введение в классическую филологию. М., 1965.

---

45
Gadymy Gresiýada we Rimde dil bilimi
Ýewropa medeniýeti, esasan, gadymy ýunanlylaryň (grekleriň) 
asyrlaryň dowamynda döreden çeşmelerinden öz gözbaşyny alyp 
gaýdýar. Ýewropalylar ýunanlylara diňe bir öz hat ulgamlary üçin 
däl, diliň filosofiýasy, suhangöylük, şygryýet, stilistika üçin-de borç-
ludyrlar. Ýunanlylar tarapyndan döredilen grammatika ýewropa 
grammatikalarynyň hemmesiniň enesidir.
Häzirki Ýunanystanyň (Gresiýa) çäklerinde b.e.öň III müňýyllykda 
ýaşan aheý we ion taýpalary birtopar uly döwletleriň döremegine 
gatnaşypdyrlar, olaryň arasynda Krit adasyndaky döwlet has uly üs-
tünliklere eýe bolupdyr. Bu ýerdäki minoý medeniýetini dowam etdiri-
jiler örän çalt ösüpdirler (b.e.öň XXII–XVII a.), piktografik (surat ýa-
zuwy) ýazuwdan krit ideografik ýazuwyna geçişi amala aşyrypdyrlar. 
Ol hat müsür hatyna meňzeş bolupdyr. B.e.öň XVIII asyrda bogun 
görnüşli täze hat ulgamy işlenilip düzülýär. Ýazuw ýadygärlikleriniň 
şaýatlyk etmegine görä, bu hat b.e.öň 1700–1550-nji ýyllarda peýda-
lanylypdyr.
Kritliler özlerine Egeý deňzinde ýerleşen adalaryň birtoparyny 
tabyn edipdirler. Olar Müsür hem-de Aziýa döwletleri bilen söwda, 
diplomatik aragatnaşyklary saklapdyrlar. B.e.öň 1470-nji ýylda bolan 
ýer titremesi ilatyň heläk bolmagyna getiripdir.
Materikde, Ellada medeniýetiniň jemlenýän ýerinde ýunan 
döwleti emele gelip başlapdyr, b.e.öň XVI–XIII asyrlarda Ýunanystan 
(Gresiýa) ösüşiň ýokary derejesine ýetipdir. Aheýlileriň miken mede-
niýeti goňşy ýurtlara, şol sanda Müsüre hem täsir edipdir. Aheýliler 
b.e.öň XV-XIV asyrlarda öz şiwelerinde bogun hatynyň ýüze çykma-
gynda uly ähmiýete eýe bolan krit hatyny döredipdirler.
Ýewropa we ýunan siwilizasiýasynda finikiýa hatynyň 
esasynda çekimli sesler üçin ýörite belgileri bolan ýunan elipbiýiniň 
döredilmeginiň (b.e.öň IX–X asyrlar) ägirt uly ähmiýeti bolupdyr. 
Şol döwrüň ylma mälim bolan ýazuw ýadygärlikleri b.e.öň VIII asyra 
degişli hasap edilýär. Ýazuwyň ýüze çykmagy şygryýetde, suhan-
göýlükde, filosofiýada diliň meselelerine gyzyklanmalaryň ýokary 
derejede ösmegine getiripdir.
Sözleriň manylaryna düşünmäge synanyşyklar Gomerden we 

---

46