Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

Animizm - (lotincha - animus - jon, ruh demakdir) qadimgi 
zamon dinlaridan biri, kishi ruhining mavjudligiga ishonishdan iborat.
75

---

Animizm tabiatdagi buyumlami ilohiylashtiradi, xar bir jismda ruh 
bor, tanadan tashqarida ham jon bor, deb hisoblanadi.
Animistik tasaw urlar juda qadimiy bo‘lib, hattoki totemizdan 
ham oldinroq paydo bo‘lgan. Ammo animizm muayyan tizim 
(sistema)si sifatida totemizm bilan bir vaqtda shakllangan.
Animistik tasawurlar barcha halqlar tarixidagi dinlarda jon va ruh 
haqidagi tushunchalaming shakllanishida ma’lum rol o‘ynab kelgan. 
Animizm har bir kishida uning hayoti va ongining manbai bo‘lgan jon 
bor, deb talqin qilgan. Dastlabki animistik tasaw ur jonni soya yoki 
nafas bilan aynan deb bilar edi. Masalan, SHimoliy Amerika 
xalqlarida soya bilan jon, qadimgi arablarda jon bilan qon, 
Grenllandiyada esa nafas olish bilan jon bitta nom bilan ataladi. 
Animizm odamda olam haqidagi tasawurlami shakllantirish, predmet 
va hodisalar xususiyatlarini chuqur o‘rganish, jon va ruhlaming tirik 
odamlar singari qobiliyatga ega degan, fikrlar paydo bo‘lishi 
munosabati bilan tarkib topgan. SHu davrda jonning o‘lmasligi 
haqidagi tasaw ur paydo bo'lgan. CHunki qadimgi odamlar o‘z 
tanalarining tuzilishi to‘g ‘risidagi to'liq bir tushunchaga ega bo‘lmay, 
hattoki uyqu va tush ko‘rishining sabablarini ham izohlay olmaganlar. 
SHundan so‘ng ibtidoiy odamlar inson tanasini boshqaradigan 
qaydaydir alohida bir kun bo‘lib, odam o‘lgandan so‘ng u kuch, ya’ni 
jon tanadan chiqib ketadi degan tasaw ur hosil bo‘lgan. Natijada 
jonning tanani taric etgandan keyingi faoliyati qanday kechishi haqida 
o‘ylay boshlaganlar. Ibtidoiy odamlar o‘zlarini tabiatdan ajratib 
qo‘ymaganlar. Shuning uchun ular o‘zlari bilan bir qatorda hayvon, 
o'simlik, hatto mehnat qurollari, 
keyinchalik suv, 
o‘rmon, 
momaqaldiroq va boshqalarda ham jon bor, degan tasawurlami 
keltirib chiqarganlar. Buni fanda gilozoizm38 deb ataydilar.
Jon va ruhlarga ishonish barcha dinlarga hosdir. Shu bois odam 
o'lgandan so‘ng tanadan chiqib ketadigan jon bor, degan tasaw ur 
chuqurlasha borgan. Demak, odam o‘lganda jon chiqib ketib, yashay 
berar ekan, uning o‘zi abadiy yashaydi degan tushuncha paydo 
bo‘lgan. Abadiy ruh to‘g‘risidagi tsaw ur ana shu yusinda 
shakllangan. Ruhlarga ishonish arvohlarga ishonishni keltirib 
chiqargan.
“ Гилозоизм -
m o
ад
ий нарсаларнинг ф м м а с и ж онли ва сезиш цобилиятига эга, д е б тушумтируачи