Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Italiyada Rim hukmronligining o‘rnatilishi. Rimliklar o‘z 
hukumatlariga qo‘shimcha ravishda katta ahamiyatga ega b o ‘lgan 
qo‘shinlarini ham tuzganlar. Barcha o ‘z yeriga ega bo‘lgan fuqarolar 
armiyada 
xizmat 
qilishga 
majbur 
edilar. 
M a’lum 
davlat 
muassasalaridagi lavozimlarda ishlashni xohlaganlar o ‘n yil ishlab 
berishi kerak edi. Rim askarlari legion deb atalgan katta harbiy 
qismiarga birlashgan edi. Rim legionlari asosan soni taxminan 500 
kishi bo‘lgan qurollangan piyodalardan iborat edi. Har bir legionni 
otliqlardan iborat askarlar guruhi qo‘llab-quw atlab turardi. Legionlar 
senturiyalar deb atalgan 80 kishidan iborat kichikroq guruhlarga 
boiingan. Harbiy tuzilish va jang mahorati Rim kuch-qudratining 
o ‘sishida hal qiluvchi omillardan biri bo‘lgan. Romul davridayoq 
3000 kishilik piyoda va 300 ta otliq qo ‘shin tashkil etilgan edi. Serviy 
Tulliy zamonida erkak-aholi mulkiga ko‘ra 6 razryadga b o iin ib , jami 
193 ta senturiydan iborat harbiy armiya barpo etiladi. Keyinchalik mil. 
a w . II asrda Gay Mariy islohotlariga ko‘ra, legionning tuzilishiga 
o‘zgartirishlar kiritildi. Jumladan, 3 ta manipuladan bitta kogorta 
tashkil etiladigan b o id i. Rim armiyasida bosh lashkarboshi vazifasini 
konsullar bajargan. Uning yordamchilari - legatlar deb nomlangan. 
Harbiy tribunlar legion komandirlari hisoblangan. Mamlakatda 
favqulodda vaziyatlar vaqtida armiyaga 
diktator boshchilik qilgan.
Rim tomonidan Italiyani bosib olishi. Rimning kuch-qudrati 
asta-sekin o ‘sib bordi, natijada barqaror b o ig a n legionlar Italiya 
yarimorolida nazoratni o‘m atish uchun kurash olib bordilar.
Rimda bosib olingan hududlarning turli qismlari uchun har-xil 
qonunlar va tartiblar mavjud edi. Qo‘shni Tibr bo‘yidagi lotinlar 
Rimning t o i a huquqli fuqaroiariga aylandilar. Rimdan uzoqda
224

---

joylashgan hududlardagi aholi saylov huquqidan tashqari boshqa 
barcha Rim fuqaroligi huquqlaridan foydalanishlari mumkin edi. 
Qolgan barcha guruhlar uchinchi toifaga mansub bo‘lib, Rim 
ittifoqchilari hisoblanardi. Rim boshqa ittifoqchilarining ishiga ular 
Rim armiyasi uchun q o ‘shinlar to‘plab berishi va boshqa davlatlar 
bilan do‘stlik aloqalarini o ‘rnatish uchun harakat qilmagunlaricha 
aralashmagan. Yangi fuqarolar va ittifoqchilar Rimning rivojlanishi 
uchun hamkorlarga aylandilar.