Universiteti d. J. Urakov, R. N. Tursunov a. A. Biykuziyev

Sezar islohotlari. Sezar davlatni katta kuch-qudratga ega mutloq 
hukmdor sifatida boshqardi. Bu harakat haqiqatan unga cheksiz 
hokimiyat berdi, garchi uning haqiqiy kuchi uning legionlariga b o g iiq
boisa-da, Diktator Sullaga o'xshamagan holda Sezar m ag iu b b o ig a n
dushmanlariga qarshi hech qanday jazo choralari olib bormadi. Sobiq 
dushmanlari uning hokimiyatiga qarshi b o ig a n paytda, Pompeyning 
armiyasidagi lashkarboshilar Sezaming xizmati ostiga beriladi. Sezar 
Rim va uning provinsiyalarini tubdan o ‘zgartirib yuborgan islohotlami 
amalga oshirdi. U viloyatlardagi ko‘plab kishilarga Rim fuqaroligini 
berdi. Shuningdek, Italiya va boshqa viloyatlardan ittifoqchilami 
qo‘shish orqali senat safmi kengaytirdi. Rim anchagina gavjum shahar 
edi va Sezaming birinchi harakatlari shahaming xarobalarini
250

---

yo‘qotishdan iborat b o id i. U xarobalami yo‘qotib, yangi jam oat 
binolarini 
qamrab 
olgan 
qayta 
qurishni 
amalga 
oshirishni 
rejalashtiradi.
U yersiz kishilar mol-mulkka ega b o iish i mumkin b o ig a n
koloniyalami ochishni boshlaydi va askarlar maoshini ko‘paytiradi.
Umuman olganda Gay Yuliy Sezaming diktatorlik davri. ancha 
murakkab davrlardan biri boig an d i. Bu davrda bir qator unga 
dushman b o ig an lar turli xil sotqinliklar va ig‘volari orqali mamlakat 
ahvolini tang holatga solishga urinsalarda, Sezar o ‘zining qa’tiyati va 
shijoati orqali bu qiyinchiliklami yengishga intilgan.
Rimda Sezaming boshqamvdagi ahamiyati oshib borgani sari, 
unga qarshi norozilik harakati ko'tarildi. K o‘plab aslzodalar va 
senatorlar 
Sezaming 
oshib 
borayotgan 
kuch-qudratidan, 
muvaffaqiyatlari va mashhurligidan tashvishlana boshlashdi. Shunday 
vaziyatda Sezami chetlashtirib hukumatni Senatga qaytarishni o ‘z 
ichiga olgan fitna tuzib chiqildi. Rim aslzodalari, senat a ’zolariga 
Sezaming 
tanho 
hokimligi 
kerak 
emas edi. 
U lar 
Rimda
boshqariladigan respublikani 
saqlab qolish tarafdorlari 
edilar.
Fitnachilaming rejasiga ko‘ra, Sezaming oid irilishi bilan hukumat 
aw algiday respublikachilarga qaytib, Sezar o ‘zgartirgan 
tartib-
qoidalar yana o‘z holiga qaytar edi. Shuning uchun ular Sezami
o id irish payiga tushadilar. K o‘pchilik senatorlar Mark Brut va Gay 
Kassiy boshchiligida unga fitna tayyorladilar. Mil. a w . 44- yil mart 
oyida Sezar Sharqqa harbiy yurish uyushtirishdan oldin Yupiter 
bayrami kuni senat majlisiga borganda mil. a w . 44-yil 15-martida 
Senat binosida pichoqlab oidiriladi.
Gay Yuliy Sezami ba’zilar yakkahokim sifatida bilsalar, ayrimlar 
uchun Sezar Rimning asoschisi hisoblanadi. Umuman olganda, Sezar 
R i m tarixida jasur va aqlli shaxs sifatida qoldi.