Universiteti "tasdiqlayman"

Bu qiziq!
 
 
 
 
Shuningdek, hind-Yevropa tillarining shajara daraxti 
sxemasining yaratilishi hamda tillarning morfologik 
tasnifining ishlab chiqilishi ham Shleyxer nomi bilan, uning 
lisoniy ta`limoti bilan bog`lanadi.
Xullas, A.Shleyxer ta`limotida, aytilganidek, xato 
g`oyalarning, qarashlarning mavjudligiga qaramay, u va 
uning izdoshlari – naturalizm yo`nalishi, naturalizm 
maktabi tilga tabiiy-materialistik qarashni, g`oyani olib 
kirdi va tilshunoslikda til o`z tuzilishiga (strukturasiga) ega 
bo`lgan qismlardan iborat bir butun obyektdir – sistemadir, degan g`oyaning qat`iy 
qaror topishiga, tasdiqlanishiga xizmat qildi.
2.Tilshunoslikda psixologik yo`nalish: Geyman Shteyntal va Aleksand 
Afanasyevich Potebnya ta`limoti 
Falsafiy tilshunoslikning asoschisi bo`lgan Vilgelm fon Gumboldt 
tomonidan tilning alohida shaxslarning ruhiy hayoti va tafakkuriga munosabati 
jihatidan o`rganilishi Geyman Shteyntal, Aleksandr Afanasyevich Potebnya, Ivan 
Aleksandrovich Boduen de Kurtene kabi tilshunoslarning ta`limotlarida – umuman 
tilshunoslikdagi psixologik yo`nalishda davom ettiriladi. Tilshunoslikdagi 
psixologik oqimning – psixologizmning eng yirik vakili, asoschisi, nemis 
nazariyotchi tilshunos olimi, Berlin universiteti professori Geyman Shteyntaldir 
(1823-1899). U umumiy tilshunoslik sohasida o`zini Gumboldtning shogirdi, uning 
g`oyalarini davom ettiruvchi deb hisoblaydi. Psixologizm sohasida esa u Iogann 
Gerbert (1776-1841) ta`limotining – assotsiativ psixologiyaning davomchisi edi. 
Ayni ta`limotga ko`ra narsa-hodisalar inson psixikasida o`zaro bog`liq holda bir-
birlarini eslatadilar, esga tushiradilar.
Bu qiziq!
A.Shleyxerning 
o`z 
ta`limotida 
tilni 
jonli 
organizmga 
tenglashtirishi aslida tilni o`z tuzilishiga (strukturasiga) ega 
bo`lgan obyekt – sistema sifatida tushunishga, shunday fikrning 
qaror topishiga imkon beradi, tilni sistema va struktura deb 
tushunishga xizmat qiladi.
Tilshunoslikdagi psixologizm oqimi naturalizmni qattiq tanqid ostiga oldi. 
Psixologizm naturalizmdan farqli unga zid holda tilni xudoning yoki odam 
ruhining aksi, ko`rinishi, ifodasi deb talqin qildi. Shunga ko`ra, til sof psixik, ruhiy 
hodisa sifatida bayon qilindi. Psixologistlar tilning taraqqiyotini alohida 
shaxslarning tafakkuridagi, ruhiyatidagi taraqqiyot bilan bog`liq deb hisobladilar.

---

108 
Demak, tildagi hodisalarning asosida ijtimoiy hodisalar, 
ijtimoiy taraqqiyot – jamiyat taraqqiyoti emas, balki individual 
faoliyat, individual taraqqiyot, inson psixikasi, uning fikriy 
faoliyati yotadi, ular hal qiluvchi rol o`ynaydi. Ana shunday 
g`oyalar, qarashlar bilan qurollangan psixologizm vakillari, 
jumladan, G.Shteyntal ta`limotidagi eng muhim g`oya nutqning 
individual akti insonning faoliyatidan, ijtimoiy jarayondan 
ajralganligidir. 
G.Shteyntalning lisoniy qarashlari, ta`limoti uning 
quyidagi qator ishlarida bayon qilinadi. Bular “Tillarning