Universiteti "tasdiqlayman"

naturalizm oqimi (naturalizm – lotincha “natura” – “tabiat” 
degani) paydo bo`ldi. Ushbu oqimning mashhur vakili nemis 
olimi Avgust Shleyxer (1821-1863) edi. 
A.Shleyxer tilshunoslikdan tashqari botanika va falsafa 
kabi fanlarni ham o`rgandi. U dastlab Bonn, so`ngra Praga, 
Iyen universitetlarining dotsenti va professori sifatida 
ma`ruzalar o`qidi, 1858-yilda Rossiya fanlar akademiyasining muxbir a`zosi 
bo`ldi. 
A.Shleyxer hind-Yevropa tillarining umumiy masalalari bilan shug`ullandi, 
Litva tilini o`rganib, jonli nutq bo`yicha tadqiqotlar olib bordi, xalq og`zaki ijodiga 
oid materiallar to`pladi. U, shuningdek, qiyosiy-tarixiy va tipologik yo`nalishda 
german, slavyan, boltiq tillari bilan ham shug`ullandi.

---

104 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu qiziq! 
 
 
 
 
Olim ayni vaqtda umumnazariy fikrlarni ham ilgari suradiki, bu fikrlar 
tilshunoslar tomonidan e`tibor bilan qabul qilindi. 
Ushbu fikrlar tovush qonuni, analogiya, tilning 
sistem xarakterga egaligi, so`zning shakli va 
vazifasi haqidagi g`oyalar bilan bog`lanadi. 
A.Shleyxerning 
mazkur 
nazariy 
qarashlari 
“Nemis tili” (1860) asarida bayon qilinadi.
Bu qiziq!
A.Shleyxerning eng mashhur asari “Hind-
german 
tillari 
qiyosiy 
grammatikasining 
kompendiumi”dir (1861) (Kompendium – lot. 
qisqartirish degani. U yoki bu fanga oid muhim, 
asosiy qoidalarni, tushunchalarni ixcham, lo`nda 
Avgust Shleyxer tillarni qiyosiy o`rganishda tovushlarning 
qonuniy o`zgarishlariga e`tibor berishni talab qildi. U fonetikani 
fonologiya deb atadi va so`zda tovush, shakl hamda funksiyani 
farqladi.
Avgust Shleyxer hind-Yevropa tillarining 
bitta bobo tildan kelib chiqqanligi g`oyasini 
ilgari 
surdi. 
U 
hind-Yevropa 
tillarining 
taraqqiyotini “shajara daraxti” jadvali orqali 
tushuntirdi, ya`ni, uning fikricha, qachonlardir 
hind-Yevropa bobo tili mavjud bo`lgan, uning 
tarqalib ketishidan hozirgi hind-Yevropa tillari 
kelib chiqqandir.

---

105 
bayon etish). Bu asar o`tgan yarim asr davomida hind-Yevropa tillarini qiyosiy 
o`rganishning yakuni sifatida maydonga keldi va 15 yil ichida to`rt marta nashr 
qilindi. 
Kompendiumda A.Shleyxer hind-Yevropa tilini (bobo tilni) qayta tiklab, 
uning har bir shoxobchasi qanday rivojlanishini ko`rsatmoqchi bo`ldi. 
Umumiy tilshunoslikda A.Shleyxer dastavval naturalistik oqimning 
yo`lboshchisi, tashkilotchisi sifatida tan olinadi. Uning naturalistik falsafasi