UNİversiteti
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Energetikalıq ma’nisi
- Tekseriw ushın sorawlar
- 6.1. Tiykarg’ı tu’sinikler
- 6.2. Real suyıqlıq ag’ımının’ eki qıylı h’a’reket ta’rtibi. Reynolds sanı
- 7.2. Shezi formulasınan kelip shıg’atug’ın formulalar
- 7.3. Suw sarpı moduli. Tezlik moduli. Shezi koeffitsienti .
- Shezi koeffitsientin esaplaw ushın empirikalıq formulaları
|
Geometriyalıq ma’nisi 1) Pezometr sızıg’ı iymek sızıq bolıp, ag’ım nayshasının’ S ko’sheri boyınsha jaylasadı. 2)
E E − napor sızıg’ı dep ataladı. 3) Pezometrlik nıshab. + − = ′
p ds d J γ
(5.32)
4) Tolıq napor u’sh biyiklik qosındısı ' 2 2 e H z p g u = + + γ
(5.32)
' ' 2 2 e e J H ds d z p g u ds d = = + + γ
(5.33)
33
Tolıq napordın’ enegetikalıq tu’sinigi (ma’nisi) 48 47
4 4 4 4 4 4 4 3 4 4 4 4 4 4 4 2 1 4 4 4 8
4 4 4 7 6 4 4 4 8 4 4 4 7 6 4 4 4 8
4 4 4 7 6 ' 2 . . . . . 2 e H ПЭ Салыстырма z p g u СЭ толык ХЭ салыстырма БЭ салыстырма КЭ салыстырма = + + γ
' e H nin’ mug’darın h’a’rekettegi suyıqlıqtın’ tolıq salıstırma energiyası dep qaraw mu’mkin. Bernulli ten’lemesine tiykarlanıp tolıq salıstırma energiya ideal suyıqlıq ushın elementar ag’ım nayshası uzınlıg’ı boyınsha o’zgermeydi. Bernulli ten’lemesi ideal suyıqlıq h’a’reketi ushın energiyanın’ saqlanıw nızamın beredi.
1. Suyıqlıq ag’ımının’ u’zliksizlik ten’lemesin jazıp tu’sindirin’? 2. Suyıqlıq ag’ımı ushın Bernulli ten’lemesi qanday ma’nini an’latadı? 3. Bernulli ten’lemesinin’ gidravlikalıq ma’nisi? 4. Bernulli ten’lemesinin’ geometriyalıq, ma’nisi? 5. Bernulli ten’lemesinin’ energetikalıq ma’nisi?
6.1. Tiykarg’ı tu’sinikler. 6.2. Real suyıqlıq ag’ımının’ eki qıylı h’a’reket ta’rtibi. Reynolds sanı. 6.3. Suyıqlıq ag’ımı tegis ilgerilemeli h’a’reketi tiykarg’ı ten’lemesi.
A’debiyalar: A.Yu.Umarov. «Gidravlika». 167-185 betler. A.İ.Bogomolov. «Gidravlika». 81-99 betler.
Kanallarda suyıqlıq h’a’reketi payıtında ag’ımg’a qarsı bag’ıtlang’an su’ykelis ku’shleri payda boladı. Olar gidravlikalıq su’ykelis dep ataladı. Usı gidravlikalıq su’ykelisti kemeytiw ushın sarplang’an energiya napor jog’alıwı bolıp esaplanadı. Gidravlikalıq su’ykelis eki tu’rde boladı. 1. Kanaldın’ uzınlıg’ı boyınsha. 34 2. Jergilikli. Kanaldın’ uzınlıg’ı boyınsha gidravlikalıq su’ykelis gedir-budırlıq h’a’m ag’ım h’a’reketinin’ laminar yamasa turbolent bolıwına baylanıslı. Jergilikli su’ykelis trubanın’ ken’eyiwi h’a’m taralıwı, trubanın’ burılıwı ta’sirinde payda boladı.
Napor jog’alıwı eki ko’riniste boladı. 1. Kanal uzınlıg’ı boyınsha jog’altılg’an napor (energiya) gidravlikalıq su’ykelis na’tiyjesinde payda boladı h’a’m
menen belgilenedi. Jergilikli qarsılıq na’tiyjesinde jog’altılg’an napor
2 2 υ ξ =
(6.1) шыгыу жумрак бурылыу кириу i ξ ξ ξ ξ ξ + + + =
(6.2) Tolıq jog’altılg’an napor ∑ +
j i f h h h
(6.3)
l K Q Jl h i 2 2 = =
( )
g h шыгыу жумрак бурылыу кириу j j 2 2 2 2 ϑ ξ ξ ξ ξ ϑ ξ + + + = = (6.4) l w Jl h i 2 2 ϑ = =
(6.5)
6.2. Real suyıqlıq ag’ımının’ eki qıylı h’a’reket ta’rtibi. Reynolds sanı
Laminar h’a’reket-suyıqlıq qatlam-qatlam bolıp ag’adı, usı suyıqlıq bo’leksheleri basıp o’tken jollarının’ izleri bir-birine salıstırmalı parallel boladı. Laminar so’zi latın tilinen alıng’an bolıp, «qatlam» ma’nisin bildiredi.
Laminar h’a’reket neft h’a’m maylar h’a’reketinde h’a’m jabısqaqlıg’ı joqarı suyıqlıqlarda ko’rinedi. Turbolentli h’a’reket-dep suyıqlıq qatlamı qatlam-qatlam bolıp ag’ıwı buzılıp, usı suyıqlıq bo’leksheleri basıp o’tken jollardın’ izleri ju’da’ quramalı formada bolıp, bir-birine aralasıp ketpeytug’ın h’a’reketke aytıladı. 35 Ta’biyatta barlıq suyıqlıqlar turbolentli h’a’reket etedi. Turbolent so’zi «ta’rtipsiz» degendi an’latadı. Bul eki h’a’reketti 1880-jılıD.İ.Mendeleev aytıp o’tken, keyin anglichan fizigi Reynolds 1883-jılı ta’jireybede tastıyıqladı. Reynolds sanı Suyıqlıqtın’ h’a’reket ta’rtipleri l , , , ϑ ρ µ lerge baylanıslı boladı. Usılardan payda etilgen sandı Reynolds anıqladı. ρ µ ϑ l
(6.7)
Reynolds sanı v l ϑ = Re
(6.8)
1 Re -kanal D Re -trubada v D D ϑ = Re
(6.9) Eger gidravlikalıq radius χ ω
R ,
v R R ϑ = Re
(6.10) Suw shuqırlıg’ı qabıl etilse, « h «,
v h h ϑ = Re
(6.11) h’.t.b.
Ashıq kanallar ushın 580
Re ≤ bolsa, laminar h’a’reket boladı. Eger ( ) кр D D Re Re p bolsa, h’a’reket laminar, al ( ) кр D D Re Re f bolsa h’a’reket turbolentli boladı. ( )
Re 4 4 4 Re = = = = ϑ ϑ ϑ
Re -kritikalıq tochka. 36
6.3. Suyıqlıq ag’ımı tegis ilgerilemeli h’a’reketi tiykarg’ı ten’lemesi . Real suyıqlıqlardın’ qozg’alısında su’ykelis ku’shi payda boladı. Su’ykelis ku’shi qansha ko’p bolsa, f h napor jog’atılıwı sonsha ko’p boladı. Suyıqlıqtag’ı su’ykelis ku’shi menen napor jog’alıwı arasındag’ı baylanıs suyıqlıqlar tegis ilgerilemeli h’a’reketi ushın tiykarg’ ten’lemesi dep ataladı.
1. Ag’ımnın’ ajıratılg’an bo’legine 1 1 − h’a’m 2 2 − kesimler aralıg’ına ta’sir etiwshi ku’shler: a) awırlıq ku’shi l G γω =
(6.12)
onın’ ko’sherine proektsiyası β γω sin l G S =
(6.13) sızılma boyınsha 2 1 sin z z l − = β
(6.14) (6.14)-ni (6.13)-ge qoyıp, to’mendegige iye bolamız. ( ) 2 1
z G S − = γω (6.15) b) basım ku’shi 1 1 1 ω
P = , 2 2 2 ω p P =
(6.16) ω ω ω = = 2 1 , const D = , const = ω Ku’shlerdin’ S ko’sherine proektsiyaları S P 1 , S P 2 . v) sırtqı su’ykelis ku’shi- 0
. İshki su’ykelis ku’shlerdin’ S ko’sherine proektsiyası nolge ten’. ( ) (
) 0 0 2 1 = − + − + +
S S S T P P G
(6.17) (6.17)-ni (6.15)-ge h’a’m (6.16)-g’a aparıp birge jazıp, ( ) 0 0 2 2 1 1 2 1 = − − + − T p p z z ω ω γω (6.18)
37 (6.18)-ni γω g’a bo’lip, to’mendegige iye bolamız. ( )
0 2 1 2 1 = − − + − γω γ T p p z z
(6.19) bunnan γω γ γ 0 2 2 1 1 T p z p z = + − +
(6.20) Sızılmadan ko’rinip turıptı, (6.20)-ten’lemenin’ shep ta’repi i h ge ten’. i h p z p z = + − + γ γ 2 2 1 1 (6.21) Solay eken, (6.20)-ten’lemenin’ on’ ta’repi i h g’a ten’. γω 0
h i =
(6.22) bunda
0 0 τ χ =
(6.23)
bunda 0 τ -truba ishki diywalındag’ı urınba kernew (6.23)-ni (6.22)-ge qoysaq, to’mendegishe boladı. γ τ
χ 0 ⋅ = l h i
(6.24) yamasa γ τ 0 R i h i =
(6.25) bunda,
χ ω = R ,
i h i =
(6.26) RJ = γ τ 0
(6.27) suyıqlıq ag’ımının’ tegis ilgerilemeli qozg’alısının’ tiykarg’ı ten’lemesi dep ataladı. (6.24)-ni, (6.27)-ni h’a’m (6.16)-nı qosıp jazıp, to’mendegige iye bolamız. gRJ = ρ τ 0
(6.28) Gidravlikalıq tezlik ρ τ
0 = = ∗ gRJ
(6.29) Tekseriw ushın sorawlar 1. Gidravlikalıq qarsılıqlar qanday tu’rlege bo’linedi? 2. Real suyıqlıq ag’ımının’ eki qıylı h’a’reket ta’rtibin aytıp berin’?
38 3. Reynolds sanı qalayınsha anıqlanadı? 4. Suyıqlıq ag’ımı tegis ilgerilemeli h’a’reketi tiykarg’ı ten’lemesinin’ kelip shıgıyaın aytıp berin’? .
7-lektsiya Ashıq kanallarda suyıqlıq ag’ımının’ tegis ilgerilemeli qozg’alısı Reje: 7.1. Shezi formulası. 7.2. Shezi formulasınan kelip shıg’atug’ın formulalar. 7.3. Suw sarpı moduli. Tezlik moduli. Shezi koeffitsienti. A’debiyatlar: A.Yu.Umarov. «Gidravlika». 217-220 betler. A.İ.Bogomolov. «Gidravlika». 125-129 betler.
Gidrotexnikalıq qurılmalardı laboratoriyalıq jag’dayda u’yreniw waqtında suyıqlıq h’a’reketi protsessi ekinshi da’rejeli qarsılıq oblastına tiyisli ten’lemelerden qollanıladı. Bunın’ ushın Reynolds sanı kritik Reynolds sanınan u’lken
кр Re Re f bolıwı sha’rt. Ekinshi da’rejeli qarsılıq oblastına qaraslı ten’lemelerden qollanıp, esaplawlar bir qansha a’piwayılasadı, sebebi koeffitsientler 0 . 1 = = = ξ λ α α α C boladı. Ekinshi da’rejeli qarsılıq oblastında λ
Re ge baylanıslı emes, sol sebepli ag’ım tezligin bilmey turıp λ nı anıqlawımız mu’mkin. Shezi formulası Shezi formulasın shıg’arıw ushın g R l h i 2 4 2 ϑ λ ⋅ =
(7.1) ten’lemesinen ortasha tezlikti to’mendegishe jazamız. l h R g i ⋅ = λ ϑ 8
(7.2) bunnan RJ C = ϑ
(7.3) ϑ -ag’ım kese-kesimi maydanı boyınsha ortasha tezlik; R -gidravlikalıq radius; 39
-Shezi koeffitsienti. (7.2)-h’a’m (7.3)-formulalardı salıstırıp, С nı alamız, naporlı truba ushın λ
8 =
(7.4) bunnan 2 8 C g = λ
(7.5) bul jerde λ -belgili bolsa, C nı esaplawg’a boladı.
(7.3)- Shezi formulasınan to’mendegi a’h’miyetli formulanı alıwımızg’a boladı. R C J 2 2 ϑ =
(7.6) l R C Jl h i 2 2 ϑ = =
RJ C Q ω ϑω = =
(7.8)
bul jerde l -ag’ımnın’ ko’rilip atırg’an aralıg’ı. R C K ω =
(7.9)
Bunnan (7.8)-formulanı J K Q =
(7.10)
Tegis ilgerilemeli h’a’reket ushın J Q K =
(7.11) Bunnan
2 2
Q J =
(7.12) (7.7)-den l K Q Jl h i 2 2 = =
(7.13) -Tezlik moduli. W R C =
(7.14)
Bunnan (7.13)-ni J W = ϑ
(7.15) tegis ilgerilemeli h’a’reket ushın tezlik moduli 40
W ϑ =
(7.16) bunnan 2 2 W J ϑ =
(7.17) l W Jl h i 2 2 ϑ = =
(7.18)
(7.3)-den RJ C ϑ =
(7.19) 1. Gangils-Kutter formulası R n n С 23 1 1 23 + + =
(7.20)
n -kanal diywalının’ gedir-budırlıg’ı koeffitsienti. 2. Manning formulası 6 1 1 R n C =
(7.21) 3. N.N.Pavlovskiy formulası y R n C 1 =
(7.22) bul jerde
) 10 . 0 75 . 0 13 . 0 5 . 2 − − − =
R n y
ti to’mendegishe a’piwayılasqan tu’rinde ko’riwimizge boladı. a)
м R 0 . 1 p bolsa, n y 5 . 1 ≈
b) м R 0 . 1 f bolsa, n y 3 . 1 ≈ . 4. X.Bazen formulası R n C + = 1 87
(7.23)
5. İ.A.Agroskin formulası ( ) gR k C 1 72 . 17 + =
(7.24) 6. A.D.Altshul formulası ( )
6 1 6 025 . 0 80 25 + = RJ n R C (7.25) Gedir-budırlıq koeffitsienti bolmag’an jan’a formulalar
41 7. A.D.Altshul formulası 6 1 025 . 0 25 + =
k R С э
(7.26) э k -ekvivalent gedir-budırlıq. 8. A.Yu.Umarov formulası
+ ∆ = 94 . 2 921
, 4
(7.27) ∆ -mikro h’a’m makro formalı gedir-budırlıqtın’ geometriyalıq biyikligi. Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|