UNİversiteti
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.4. Absolyut h’a’m manometrlik basım. Pezometrlik biyiklik. Vakuum basımın o’lshew a’spabları
- Tekseriw ushın sorawlar
- 3.2. Gidrostatikalıq basım orayı
- 3.3. Suyıqlıq basım ku’shinin’ iymek betlerge ta’siri
- 3.4. Arximed nızamı. Denelerdin’ suwda ju’ziw nızamı
- Denelerdin’ suwda ju’ziw sha’rtleri
|
2.3. Paskal nızamı + = + = + = 3 0 3 2 0 2 1 0 1 h p p h p p h p p γ γ γ
(2.15) γ -salıstırma awırlıq; const p = 0 . 0
-ku’shi basımı suyıqlıq ishindegi qa’legen tochkalarg’a birdey ta’sir etedi. Bul nızam Paskal nızamı dep ataladı. 12
Da’lillew: A ıdısqa
1 p ku’shi menen ta’sir jasasaq 1 1
ω p p =
(2.16) Paskal nızamına muwapıq 0
basım
ıdıstag’ı porshen birlik maydanınada usınday ta’sir etedi, yag’nıy
2 0 2 ω
p = , bunnan 1 2 1 2 ω ω p p =
(2.17)
1 2 ω ω qansha u’lken bolsa, 2
ku’shi
1 p ge qarag’anda sonsha u’lken boladı. 2.4. Absolyut h’a’m manometrlik basım. Pezometrlik biyiklik. Vakuum basımın o’lshew a’spabları Gidrostatikalıq basım Manometrlik basım
13 0 p p p y ман − =
(2.18) ashıq ıdıs ushın a y ман p p p − =
(2.19) y p -ulıwma basım; a p -atmosfera basımı; 0
-artıqsha (zıyat). Ashıq ıdıstag’ı suyıqlıq betine atmosfera basımı ta’sir jasaydı.
γ = =
-suyıqlıq betinen tochkag’a shekemgi biyiklik. Eger basım atmosfera basımınan to’men bolsa, suyıqlıq quyılg’an ıdıs ishindegi jag’day vakuum dep ataladı. Vakuumdı o’lshewshi a’spab vakuummetr dep ataladı. у a вак p p p − =
(2.20) Absolyut basım Ol to’mendegishe anıqlanadı. h p p γ + = 0
(2.21)
0 p -suyıqlıq betine ta’sir etiwshi basım. ауыр p h = γ
(2.22) bunnan ko’rinip tur, awırlıq basımı absolyut basımnın’ bir bo’legin quraydı. Ashıq ıdıs ushın artıqsha basım
− =
(2.23) p p p p h p p a ауыр a a + + = + = γ
(2.24) suyıqlıq toltırılg’an ıdıs jabıq bolsa, p p p p h p p ауыр орт у + = + = + = 0 0 γ
(2.25) Pezometrler Naysha diametri мм 15 10 − h’a’m onnan u’lken etip alınadı. Pezometrler gidrostatikalıq basımdı suw menen o’lsheydi. Basım mug’darı shiyshe naysha ishindegi ko’terilgen suw biyikligi menen o’lshenedi. Pezometr qaysı tochkadan alınıw o’lsheniw kerek bolsa, sol biyiklik yaki shuqırlıqqa ornatıladı.
14
Ashıq ıdısta 0
p атм = sol sebepli h h p =
(2.26)
bul jag’dayda basım h h p p γ γ = =
(2.27)
Ekinshi jag’day:
орт p p f
(2.28) n -tochkadag’ı gidrostatikalıq basım. h p pgh p p a атм у γ + = + =
(2.29) bunnan 15 γ a M a у p p p pg p p h − = − =
(2.30)
3 9810
м Н = γ Tekseriw ushın sorawlar 1. Gidrostatikalıq basım h’a’m onın’ qa’siyetlerin tu’sindirin’? 2. Suyıqlıqtın’ tınısh jag’dayındag’ı ten’lemesi qalayınsha jazıladı? 3. Gidrostatikanın’ tiykarg’ı ten’lemesi qalayınsha jazıladı? 4. Paskal nızamın tu’sindirip berin’? 5. Absolyut h’a’m manometrlik basım degen ma’nilerdi tu’sindirin’? 6. Pezometr degenimiz ne? 7. Vakuum basımın o’lshew a’spabların aytıp berin’?
3-lektsiya Suyıqlıqtın’ basım ku’shi Reje: 3.1 Suyıqlıqtın’ tegis betke ta’siri 3.2. Gidrostatikalıq basım orayı. 3.3 Suyıqlıq basım ku’shinin’ iymek betlerge ta’siri. 3.4. Arximed nızamı. Denelerdin’ suwda ju’ziw nızamı.
A’debiyatlar: A.Yu.Umarov. «Gidravlika». 47-79 betler. A.İ.Bogomolov. «Gidravlika». 40-48 betler. 3.1. Suyıqlıqtın’ tegis betke ta’siri Qa’legen formadag’ı tegis betli diywalg’a suyıqlıq basım ku’shin anıqlaymız.
3.1-su’wret. 16
C -awırlıq orayı; ω -maydan; ω ∆ -bo’lekshe ajıratamız h’a’m usı maydanshag’a ta’sir etip atırg’an basımdı anıqlaymız. α sin m m y h =
m tochkasındag’ı gidrostatikalıq basım ( )
γ = =
(3.1) ω ∆ maydanshag’a ta’sir etip atırg’an P ∆ basım ( ) ω ∆ = ∆
m p P
(3.2) yamasa
( ) ω γ ω ρ ∆ = ∆ = ∆ m m m h gh P
(3.3)
α sin
m m y h = nı qoyıp ( ) ω α γ ∆ = ∆ sin
m m y P
(3.4)
MN tegisligindegi basım ∑ ∑
= ∆ = ω α γ m y P P sin
(3.5)
yamasa α γ sin , o’zgermes ∑ ∆ = ω α γ m y P sin
(3.6)
MN tegisligindegi ω maydanshanın’ onın’ awırlıq orayınan Ox
koordinatasına bolg’an aralıqqa ko’beytpesi bizge statikalıq momentti beredi. ∑ = ∆ ω ω ω 0 C m y y
(3.7) (3.7)-menen (3.6)-dan αω γ sin c y P =
(3.8) C c h y = α sin
ω γ C h P =
suyıqlıqtın’ basım ku’shin anıqlaytug’ın tiykarg’ı formula shıqtı. ( ) ω γ ω γ ω
C абс h p h p P + = + = 0 0
(3.9)
Tegis diywal maydanındag’ı basım ku’shi qoyılg’an tochka basım orayı delinedi. Basım orayı koordinataların anıqlaw. Bunın’ ushın ten’ ta’sir etiwshi moment teoremasınan paydalanıp
ku’shtin’ Ox koordinatasına momenti D P Py M =
(4.0) elementar P ∆ ku’shtin’ Ox koordinatasına momenti Py M P ∆ = ∆
(4.1) momentler jıynag’ı 17 ∑ ∑ ∆ = ∆ ω 0 Py M P
(4.2) Ten’ ta’sir etiwshi momentler teoremasınan ∑ ∆ = P P M M yaki
∑ ∆ = ∆ ω 0 Py Py
(4.3) (4.3)-den to’mendegini shıg’aramız. ω α γ ω γ ω ∆ = ∆ = ∆ = ∆ sin
y h p P
(4.4) h’a’m
ω γ αω γ C C h y P = = sin
(4.5)
(4.3)-ni to’mendegishe ko’shirip, ∑ ∆ = ω ω α γ ω γ 0 2 sin y y h D c (4.6) C h nı
α sin
c y g’a ten’ dep alıp, (4.6)-nı bılayınsha jazamız. ∑ ∆
ω ω α γ αω γ 0 2 sin sin y y y D C
(4.7) (4.7)-den C D y y y ω ω ω ∑ ∆ = 0 2
(4.8) ∑ ∆ ω ω 0 2 y -
koordinatasına salıstırg’anda ω maydannın’ inertsiya momenti x I ,
y ω bolsa Ox koordinatasına statikalıq momenti x S . (4.8)-den C x x x D y I S I y ω = =
(4.9) Eger
ω maydannın’ inertsiya momentin C I dep alsaq, 2
ω + =
(5.0)
(5.0)-ge (4.9)-nı aparıp qoysaq, C C C D y I y y ω + =
(5.1)
yamasa e y y C D + = , e -ekstsentrisitet, ol awırlıq orayı h’a’m basım orayı arasındag’ı aralıq.
ω =
Mısalı segmentli suw tutqısh da’rwaza radiusı r aylanıw koordinatasına iye : 18
α
Д = Ζ
(5,2)
3.4. Arximed nızamı. Denelerdin’ suwda ju’ziw nızamı
Arximed nızamı Suwg’a batırılg’an denege suwdın’ qısıp shıg’arıwshı ku’shi ta’sir etedi, bul ku’sh to’mennen joqarı qaray bag’ıtlang’an bolıp ol ku’sh dene qısıp shıg’arg’an syıqlıq awırlıgına ten’: bul jag’dayda
ω γ ∆ = ∆ 1 1 h P
ω γ ∆ = ∆ 2 2 h P
( ) ω γ γ ∆ − = ∆ − ∆ = ∆ 1 2 1 2 h h P P P z
( ) V h h h P z ∆ = ∆ = ∆ − = ∆ γ ω γ ω γ 1 2
V ω ∆ = ∆ -ko’lem 19
∑ ∑ ∑ ∆ = ∆ = ∆ = V V P P z z γ γ , yamasa
V P z γ =
(5.3)
Denelerdin’ suwda ju’ziw sha’rtleri G -awırlıq ku’shi; z P -ko’teriwshi.
1.
z P G = ten’salmaqlıq jag’dayında ju’zedi. 2. z P G f bolsa, dene sho’gedi. 3.
dene qalqıydı.
1. Suyıqlıqtın’ basım ku’shinin’ tegis betlerge ta’siri kanday? 2 Suyıqlıqtın’ basım ku’shinin’ iymek betlerge ta’siri qanday?. 3. Gidrostatikalıq basım orayı degenimiz ne?. 4. Arximed nızamın aytıp berin’? 5. Denelerdin’ suwda ju’ziw sha’rtleri qanday?
20
4-lektsiya Gidrodinamika tiykarları Reje: 4.1. Gidrodinamikanın’ tiykarg’ı tu’sinikleri 4.2 Suyıqlıq h’a’reket tu’rleri. 4.3 Traektoriya. Ag’ım sızıg’ı. Elementar ag’ım nayshası. Suyıqlıqtın’ tolıq ag’ımı. 4.4 Suyıqlıq ag’ımının’ gidravlikalıq elementleri. 4.5 Suyıqlıq ag’ımının’ tegis h’a’m tegis emes ilgerilemeli qozg’alısı. 4.6 Naporlı h’a’m naporsız h’a’reket. A’debiyatlar: A.Yu.Umarov. «Gidravlika». 92-126 betler. A.İ.Bogomolov. «Gidravlika». 53-67 betler.
Gidrodinamika suyıqlıqlardın’ h’a’rekettegi nızamlıqların u’yrenedi. Gidravlikanın’ gidrodinamika bo’liminde ma’seleler sheshkende sırttan qoyılg’an ku’shler berilgen ishki ku’shlerdi anıqlaw menen shug’ıllanadı. Ag’ım tezligi h’a’m basım o’zgeriw nızamlıqları u’yreniledi. Suyıqlıq h’a’reketi waqtında rawajlanıp atırg’an ishki basımlardı suyıqlıq ag’ımının’ kesimi maydanına bo’lsek, bul basım gidrodinamikalıq basım delinedi. Gidrodinamikalıq basımnın’ gidrostatikalıq basımnan ayırmashılıg’ı, ol tek koordinata o’zgeriwi menen o’zgeredi. Suyıqlıq qozg’alısın u’yreniwde eki ma’selege dus kelemiz. 1. Sırtqı ma’sele-ag’ım berilgen h’a’m usı ag’ım ishinde qattı denege ta’sir etiwshi ku’shlerdi anıqlaw kerek. 2. İshki ma’sele-bul jag’dayda suyıqlıqqa ta’sir etiwshi sırtqı ku’shler berilgen bolıp, a) suyıqlıq bo’lekshelirinin’ h’a’reketi tezlikleri; b) gidrostatikalıq basımnın’ o’zgeriwi nızamlıqları u’yreniledi. Suyıqlıq h’a’reketin u’yreniwdin’ Lagranj usılı Elementar maydanshada h’a’reket qılıp atırg’an suyıqlıqtı qaraymız. Koordinata oqların o’tkizemiz
, , . 21
Eger suyıqlıq h’a’reketi baslang’ısh koordinataları c b a , , berilgen bolsa, z y x , , koordinataları ( ) ( ) ( ) = = =
c b a z z t c b a y y t c b a x x , , , , , , , , ,
(4.1) ds uzınlıqtın’ dt waqıt aralıg’ındag’ı traektoriya boyınsha berilgen tochkadag’ı tezligi
=
(4.2)
usı tochka ushın qa’legen M bo’lekshenin’ tezleniwi 2 2
ds a =
(4.3)
Suyıqlıq bo’leksheleri tezligi koordinalar boyınsha tezligi t x u x ∂ ∂ = ;
y u y ∂ ∂ = ;
z u z ∂ ∂ =
(4.4) tezleniw bolsa, 2 2 t x a x ∂ ∂ = ; 2 2 t y a y ∂ ∂ = ; 2 2 t z a z ∂ ∂ = (4.5) Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|