UNİversiteti
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 13-lektsiya Kompressorlar Reje
- 14.2 Oraydan qashpa kompressorlar
- 14.3. Ko’sher komprssorlar
- 15-lektsiya Samallatqıshlar Reje
- 15.2. Radial samallatqıshtın’ islew ta’rtibi
- 15.3. Radial samallatqısh jumıs protseslerinin’ teoriyalıq tiykarları
- Paydalanılg’an a’debiyatlar
|
12.2. Hawa qalpaqları
Gidravlikalıq soqqını jumsartıw h’a’m suyıqlıqtı bir tegis uzatıw ushın sorıwshı h’a’m aydawshı qubırlarda ilaji bolg’ansha nasosqa jaqın jerde h’awa qalpaqları ornatıladı. 12.2 su’wrette h’awa qalpaqları 1 h’a’m 2 ni ornatıw sxeması ko’rsetilgen. Bul qalpaqlar ishinin’ bir bo’legine 1/3 bo’lgine h’awa toltırılg’an ıdıs bolıp tabıladı. Porshen tez ju’rgende qalpaqtag’ı h’awa qısılıp, keri jag’dayda bolsa h’awa ken’eyedi. Qalpaqtag’ı h’awanın’ ko’lemi qansha ko’p bolsa, qubırdag’ı suyıqlıqtın’ qozg’alısının’ birdey emesligisonsha kem boladı.
60
12.2 su’wret
Rotorlı nasoslar, porshenli nasoslarg’a uqsas ko’lemli nasoslar toparına kiredi. Rotorlı nasoslardın’ en’ ko’p tarqalg’an tu’ri shesternyalı nasosları bolıp tabıladı.
12.2-su’wret. Korpus 2 de azg’ana zazor menen tisli shesternyalar 1 h’a’m 4 ler ornatılg’an. Shesternyalar aylantırılg’anda suyıqlıq sorıwshı kanal 3 arqalı korpusqa kiredi. Shesternya tisleri arasına ilesken suyıqlık kanal 5 ke qısıp shıg’arıladıh’a’m ol jerde aydawshı quwırga jiberiledi, jeteklewshi shesternya 1 val 6 ja’rdeminde aylantırıladı. 61 Shesternyalı nasostın’ h’aqıyqıy sarpı to’mendegi formula ja’rdeminde anıqlanadı:
о н x mbn D Q η π . 2 =
(12.2) bul jerde о н D . -jeteklewshi shesternyanın’ da’slepki do’n’geleginin’ diametri, sm; m-ilesiw moduli, sm; b-do’n’gelek eni, sm; n- jeteklewshi shesternyanın’ aylanıw sanı, ayl/min;
η - ko’lemlik PJK ( к η =0,8-0,9).
Kompressorlar Reje: 13.1
Kompressorlar h’aqqında ulıwma mag’lıwmatlar. 13.2
Porshenli kompressor islew ta’rtibinin’ teoriyalıq tiykarları. 13.3
Ko’p basqıshlı qısıw. A’debiyatlar: V.V.Polyakov, L.S.Skvorsov «Nasosı i ventilyatorı» M.Stroyizdat.1990. N.M.Doynikov i dr. «Mashinoshunoslik» Toshkent. «Uqituvchi» 1973. B.V.Karasov «Nasosnıe i vozduxoduvnıe stantsii» Minsk 1990.
Dvigateldin’ mexanikalıq energiyası gaz ag’ımının’ potentsial h’a’m kinetikalıq energiyalarına aylandırıp beriwshi gidravlikalıq mashina kompressor dep ataladı. Qısılg’an gazler, olardın’ ishinde a’sirese qısılg’an h’awa islep shıgarıwda ken’ ko’lemde qollanıladı. Ma’selen h’awa menen isleytug’ın press h’a’m balg’alar bugan mısal. O’ndiriste bulardan basqada qısılg’an gazler ko’p isletiledi: kislorod, azot, vodorod sıyaqlı. Kompressorlar porshenli, rotorlı, oraydan qashpa h’a’m ko’sher kompressorlar dep bo’linedi. 13.5 .Porshenli kompressor islew ta’rtibinin’ teoriyalıq tiykarları Porshenli kompressorlardın’ jumıs tsikli to’rt taktlı ishten janıw dvigateli islew protsessinin’ birinshi yarımına uqsas boladı. 13.1 Su’wret, a da qos porshenli kompressordın’ islew sxeması ko’rsetilgen.
62
13.1a -su’wret A) Porshen 5 shepten on’g’a qozg’alg’anda tsilindr 4 te h’awa siyreklesedi h’a’m ashıq turgan kirgiziw klapanı 3 arqalı atmosferadan yaki arnawlı ıdıstan kompressorg’a gaz yaki h’awa kiredi. Porshen en’ shetki on’ jag’dayg’a jetkende, tsilindrdin’ ishi gaz benen toladı. Son’ porshen shep ta’repke qozg’ala baslaydı. Bul jag’dayda tsilindr ishindegi gaz basımıa’steaqırın artıp baradı h’a’m kirgiziw klapanı 3 jabıladı. Tsilindrdegi gaz porshennin’ keyingi qozg’alısı dawamında qısıwı dawam etedi. Qısılıw prtsessi tsilindr ishindegi gaz basımı joqarı basımlı basım jıynag’ısh 1 din’ ishindegi basım mugdarına ten’leskenshe dawam ete beredi. Usıdan keyin aydaw klapanı 2 ashıladı h’a’m qısılgan gaz joqarı basımlı basım jıynagısh 1 ge kiredi. Usının menen kompressor jumıs prtsessi tamam boladı. Keyin kompressordagı barlıq protsessler Jane ta’kirarlanadı. Porshendi qozgaltıw ushın shtok 6 h’a’m polzun 7 arqalı shatun 8 krivoship 9 benen jalg’ang’an. Krivoship bolsa o’z gezeginde ishten janıw dvigatelinin’ yamasa puya mashinasının’ valına jalg’ang’an boladı. Solay etip kompressor mexanikalıq jumıs atqarmaydı, ba’lki mexanik energiyanı tutınıwshı mashina bolıp tabıladı.
13.1b –su’wret 13,1 su’wret b da R-V koordinatalar ko’sherlerinde kompressordın’ shep boslıgı ushın qurılgan tsilindr diagramması ko’rsetilgen. Gazdın’ kiriw protsessii
63 1-2 qısılıya bolsa 2-3, qısılgan gazdın’ resiverge kiriwi 3-4 sızıqlar menen ko’rsetilgen. Sızıq 4-1 boylap tsilindrde qalg’an gazdın’ kiriwdegi basımg’a deyin ken’eyiw protsessii ju’zege keledi.1-2-3-4-1 iymek sızıqlar menen sheklengen maydan kompressor valının’ bir aylang’anda tsilindrdin’ shep yarımındag’ı gazdı qısıw ushın sarp etilgen jumıstı bildiredi: ∫ =
NdS
(13.1) Bul jerde N porshenga ta’sir etip atırgan gaz ku’shi: S- porshen o’tken jol; Gaz ku’shi N=pF bolg’anlıgı ushın (G’- porshen tu’binin’ maydanı):
∫ ∫ = = Α рdV рFdS
(13.2)
Bir ta’repleme h’a’reket etiwshi kompressor tuta alatugın indekatordın’ quwatı(a k) anıqlaytug’ın formula to’mendegi ko’riniste boladı:
100 75 60 ⋅ ⋅ Ρ = Ν n V s i i ,
(13.3)
Bul jerde i Ρ -ortasha indekator basım, kg/sm 2 ; V
s -kompressor porsheni iyeleytug’ın ko’lem, sm 3 ; n-bir minuttagı jumıs tsikller sanı. Qos h’a’reketli kompressorlarda tutılatug’ın tsilindr quwatları menen 2 ese ko’p boladı. Kompressordın’ saatlıq sarpı to’mendegi formula ja’rdeminde anıqlanadı: 60 4
⋅ ⋅ ⋅ = n S D Q k π λ
(13.4)
Bul jerde D-tsilindr diametr, m ; S-porshen jolı uzınlıg’ı, m; n-kompressor valının’ bir minuttag’ı aylanıwlar sanı; λ -uzatıw koeffitsienti.
13.6 . Ko’p basqıshlı qısıw A’piwayı bir basqıshlı kompressorda gazdı 6-10 atm basımınan u’lken qısıw mu’mkin. O’ndiriste u’lken basım kerek boladı. Joqarı basımdı alıw ushın ko’p basqıshlı kompressorlar qollanıladı. Bunday mashinalarda gaz yaki h’awa izbe-iz eki yaki bir neshshe tsilindrlerde qısıladı.
64
13.2 –su’wret
13.2 –su’wrette u’sh basqıshlı qısıw sxeması ko’rsetilgen. Gaz birinshi basqıshta qısılg’annan son’ suwıtqısh 2 ge kiredi h’a’m kompressordın’ ekinshi basqıshı 3 ke o’tedi. Ekinshi basqıshtan gaz suwıtkısh 4 ke o’tkiziledi, ol jerden u’shinshi basqısh 5 ke o’tedi h’a’m son’ tutınıwshıg’a jiberiledi.
14.1 Rotorlı kompressorlar. 14.2 Oraydan qashpa kompressorlar. 14.3 Ko’sher kompressorlar. A’debiyatlar: V.V.Polyakov, L.S.Skvorsov «Nasosı i ventilyatorı» M.Stroyizdat.1990. N.M.Doynikov i dr. «Mashinoshunoslik» Toshkent. «Uqituvchi» 1973. B.V.Karasov «Nasosnıe i vozduxoduvnıe stantsii» Minsk 1990.
Rotorlı kompressor ishinde rotor 3 aylanatugın korpus 2 den ibarat (14,1 su’wret)
14,1 su’wret 65 Rotordın’ aylanıw ko’sheri korpus ko’sherine salıstırg’anda m mug’darga jılısqan boladı. Rotor ishinde plastinkalar 5 jaylastırılgan salmashalar bar. Rotor aylang’anda bul plastinkalar korpustın’ ishki betinde sırganaydı. Rotor aylang’anda plastinkalar oraydan qashpa ku’sh ta’sirinde salmashalardan qısıp shıg’arıladı h’a’m korpustın’ ishki betine taqaladı. Korpus h’a’m rotor aralıg’ındag’ı ko’lem plastinkalar menen ayırılg’an kameralarg’a bo’linedi. Kameralar en’ ko’p boslıqtı korpustın’ u’stki bo’leginde, en’ az boslıqtı bolsa to’mengi betinde iyelydi. Kiriw qubırı 1 den keletugın gaz plastinkalar meen alıp ketiledi h’a’m rotordın’ aylanıwı sebepli korpustın’ u’stki betinde kesiledi h’a’m qısıladı. Kamera aydaw qubırı 6 menen jalganganda korpustan gaz qısıp shıgarıladı. Qısılg’an gazdı suwıtıw ushın kompressorda suw jolı islengen.
Oraydan qashpa kompressorlarda basımdı arttırıya ushın oraydan qashpa nasoslarga uqsas do’n’geleklerdin’ aylanıyaınan ju’zege kelgen oraydan qashpa ku’shler ta’sirinde gaz bo’lekshelerinin’ qozg’alıs mug’darının’ o’zgeriwinen paydalanıladı. A’dette oraydan qashpa kompressorlar 4 den 10 ata g’a shekem qısılgan gaz alıw ushın tayarlanadı.(1 ata 760 mm s. b. yaki 1 ata 1*10 5 Pa. Oraydan qashpa kompressorlardın’ islew printsipın 14,2 –su’wret ja’rdeminde tu’sindiriw mu’mkin.
66
14,2 su’wret
Stator dep atalıwshı kompressor kojuqı 1 de val 2ge bekkemlep qoyılgan jumısshı do’n’gelek 3 aylanadı. Do’n’gelek bir yaki eki diskden quralgan boladı.(14,2 b).Bul diskler arasında ken’eyiwshi kanallar payda qılıwshı gu’reksheler 7 jaylasadı. Basımı R 1 bolg’an gaz a tochkada jumısshı do’n’gelekke kirgiziledi h’a’m gu’reksheler menen alıp ketilip do’n’gelek shetine tıg’ıladı. Oraydan qashpa ku’sh gaz basımınan R 2 ge h’a’m qozg’alıs tezligi S 2 ge shekem arttıradı.(14,2 v). Na’tiyjede gaz v noqatta jumısshı do’n’gelekten tek basımı asqan h’alda g’ana emes, ba’lki tezligide artqan h’alda shıg’adı h’a’m diffuzor 4 ke bag’darlanadı. Diffuzorda gazdın’ kinetikalıq energiyası basım energiyasına aylanadı. Bul jag’dayda gazdın’ qozg’alıya ten’lemesi S 2 ge shekem kemeyedi. Basımı bolsa R 2 mugdarga ko’beyedi. Diffuzor yaki bag’darlawshı apparattan gaz tutınıwshıg’a jiberiliwi mu’mkin.
Ko’sherli kompressordın’ islew ta’rtibi 14,3-su’wrette ko’rsetilgen sxema boyınsha tu’sindiriwge oladı. Jumısshı do’n’gelek esaplanıwshı tsilindr 1ge gu’reksheler 3 orntılg’an korpus 4ke bag’darlawshı apparat bolıp xızmet isleytug’ın qozg’almaytugın gu’reksheler 5 bar. Jumısshı do’n’gelek agaz sorıp alınadı h’a’m kompressor ko’sheri boylap qısıp shıg’arıladı.
Kirip atırg’anda bag’darlang’an gaz ag’ımın payda qılıw ushın birinshi jumısshı do’n’gelekke bag’darlawshı do’n’gelek 2 ornatıladı. Jumısshı
67 do’n’gelekten shıqqannan keyin gazdın’ bag’darlang’an qozg’alısı gu’reksheler 5 penen ta’miynlenedi. Ko’sherli kompressorlardın’ sarpı to’mendegishe anıqlanadı :
2
2 0 ( 4 вг k D D C V − = π
(14.1)
Bul jerde D 2 h’a’m D
vg - do’n’gelek h’a’m vtulka diametrleri , m; S 0
bolg’anda shama menen 0,45-0,50 ge ten’ bolg’an koeffitsient.
15-lektsiya Samallatqıshlar Reje: 15.1. Radial samallatqıshlar , olardın’ klaslarg’a bo’liniwi. 15.2. Radial samallatqıshtın’ islew ta’rtibi. 15.3. Radial samallatqısh jumıs protseslerinin’ teoriyalıq tiykarları. A’debiyatlar: V.V.Polyakov, L.S.Skvorsov «Nasosı i ventilyatorı» M.Stroyizdat.1990. N.M.Doynikov i dr. «Mashinoshunoslik» Toshkent. «Uqituvchi» 1973. B.V.Karasov «Nasosnıe i vozduxoduvnıe stantsii» Minsk 1990.
Hawa almastırıw maqsetinde h’awa yamasa basqa gazlardı 15 kPa g’a deyin basım astında jetkizip beriw ushın arnalg’an gidravlikalıq h’awa u’plew mashinaları samallatqıshlar dep ataladı. Samallatqıshlar tiykarınan radial h’a’m ko’sher samalatqıshlar dep bo’linedi. Radial samalatqıshlarda h’awa jumısshı do’n’gelekke ko’sher boylap kirip keledi h’a’m onnan radial boylap shıg’ıp ketedi. Atqaratug’ın xızmetine qarap radial samallatqıshlardı ulıwma xızmet atqarıwshı h’a’m arnawlı xızmet atqarıwshı samallatqıshlar dep u’lken eki toparg’a bo’linedi. Ulıwma xızmet atqaratug’ın samallatqıshlar o’ndirislik ja’miyetlik h’a’m jasaw imaratlarında h’awa almasıw yamasa h’awa menen jılıtıw dizimlerinde qollanıladı. Raqamları 2,5 ten 20,0 g’a shekemgi bul tu’rdegi samallatqıshlar seriyalı islep shıg’arıladı. GOST 5976-73 k mu’wapıq ulıwma xızmet atqarıwshı samalatqısha to’mendegishe belgilenedi. Ts4-70№4 bul jerde Ts- oraydan qashpa; 4- bes eselengen h’a’m pu’tin sang’a shekem do’n’geleklengen tolıq basım koeffitsienti ( ϕ =0,86) ; 70 – maksimal PJK rejiindegi tez ju’rerlik 68 koeffitsienti ( 3 , 70 = с η ); №4 samallatqıshtın’ detsimetrde an’latılg’an jumısshı do’n’gelek diametrine ten’ raqamı ( d=0,4 m). Arnawlı xızmet atqaratug’ın samallatqıshlar- bul tu’rdegi samallatqıshlar jıllılıq elektr stantsiyalarında h’a’m iri qazanqanalardag’ı qazan agregatının’ ajıralmas bo’legi bolıp esaplanadı. Olarg’a qazan agregatı oshaqlarındag’ı tu’tin gazlerisorıp shıg’arıw ushın arnalg’an tutinsorıg’ıshlar, oshaqlarda janılg’ı janıwı ushın za’ru’r bolg’an h’awanı jetkizip beriwge arnalg’an u’plew samallatqıshları h’a’m janılg’ı sanaatında qollanılatug’ın ko’mir untaqların jetkizip beriwshi samallatqıshlar mısal bola aladı.Arnawlı xızmet atqarıwshı samallatqıshlardın’ ja’ne bir tu’ri shan’ samallatqıshları bolıp tabıladı. Shan’ samallatqıshları jonılg’an ag’ash qırındıları, stanoklardan shıg’ıwshı metald shan’ları, shıg’arıp taslawg’a h’a’m h’awa ja’rdeminde da’n tasıw dizimlerinde qollanıladı. Tu’tin sorıw samallatqıshları to’mendegishe belgilenedi. Mısalı: DN-15 Bul jerde D- tu’tin sorıwshı ; N- jumısshı do’n’gelek gu’reksheleri artqa iyilgen; 15- detsimetrde an’latılg’an jumısshı do’n’gelek diametrin ko’rsetedi. Jaratatug’ın tolıq basımına qarap radial samallatqıshlar to’men, orta h’a’m joqarı basımlı samallatqıshlarg’a bo’linedi. To’men basımlı samallatqıshlar jaratqan tolıq basımı 1000Pa g’a shekem baradı. Ortasha basımlı samallatqıshlar bolsa 3000 Pa g’a shekem , al joqarı basımlı samallatqıshlar bolsa 3000 Pa dan artıq tolıq basım payda ete aladı. Tez ju’rerligi boyınsha radial samallatqıshlar u’lken (n s >60) , ortasha (n s =30-60 ) h’a’m kishi (n s >30) tez ju’rer samallatqıshlarg’a bo’linedi. Bulardan basqa radial samallatqıshlar jaylasıwına qarap alıp ju’rietug’ın, yarım qozg’alatug’ın h’a’m qozg’almaytug’ın dep bo’liniwi mu’mkin.
To’mendegi 15,1 su’wrette radial samallatqıshlar sxeması ko’rsetilgen. 15,1 su’wret 69
Jetkizip beriletug’ın ortalıq (h’awa) sorıwshı kollektor 1 arqalı jumısshı do’n’gelek 2ge onn’ ko’sheri boylap kirip keledi. Do’n’gelek gu’reksheler 4 arasında aylanbalı qozg’alıs jasap spiral 3ke kelip tu’sedi h’a’m onnan belgili basım menen shıg’ıp ketedi. Jumısshı do’n’gelek val 5 ja’rdeminde aylandırıladı. Radial samallatqıshlardın’ jetiskenliklerine olardı h’a’reketke keltiriw ushın joqarı tezlikli elektrodvigateller qollanıw mu’mkinligi, joqarı PJK ( 80% ten joqarı)tayarlanıwının’ a’piwayılıg’ı, h’.t.b.
Jumısshı do’n’gelek gu’reksheleri aralıg’ında qozg’alıwshı h’awa ag’ımının’ tiykarg’ı nızamların u’yrenemiz.
15,2 su’wret. Jumısshı do’n’gelek ta’repinen h’awa ag’ımına uzatılg’an energiya ag’ımnın’ gu’reksheler arasındag’ı ken’islikke kiriwden h’a’m onnan shıg’ıwdan absolyut S salıstırma w h’a’m aylanba u tezliklerinin’ ma’seleleri boyınsha anıqlanadı.Bul jerde absolyut tezlik S g’ımının’ samallatqısh korpusına salıstırg’andag’ı tezligi bolıp tabıladı.Absolyut tezlik salıstırma w h’a’m aylanba u tezliklerdin’ qosındısına ten’ boladı.Salıstırma tezlik w ag’ımnın’ aylanıp atırg’an jumısshı do’n’gelekke salıstırg’andag’ı tezligi bolıp tabıladı. Salıstırma tezlik vektorı gu’rekshege ju’rgizilgen urınba boyınsha bag’darlang’an boladı.Aylanba tezlik shen’ber radiusı r menen mu’yeshlik tezlik w 0 din’
ko’beymesine ten’ boladı:
r w U 0 =
(15,1) Aylanba tezlik vektor jumısshı do’n’gelektin’ r radiusı berilgen noqatına ju’rgizilgen urınba boyınsha aylanıw ta’repke qaray bag’darlang’an boladı. Absolyut tezliktin’ radial h’a’m aylanba du’ziwshileri 70 α CSin С r = h’a’m α Cjs C C u ⋅ = dep belgilenedi. Gu’reksheler arasında M massalı ag’ımnın’ qozg’alıs mug’darı momentin to’mendegishe an’latıwg’a boladı: M=mS
u R,
(15,2) bul jerde S u -absolyut tezliktin’ aylanba du’ziwshisi ; R-aylanıw radiusı. Qozg’alıs mug’darı momentinin’ o’zgeriwi teoremasına muwapıq: M 0 = u u C QR C QR 2 1 2 2 ρ ρ −
(15,3)
bul jerde M 0 -jumısshı do’n’gelek gu’rekshelerinin’ reaktsiya ku’shlerinin’ mementi; Q ρ =m –ag’ım sassası ; R 1 h’a’m R
2 - jumısshı do’n’gelektin’ tiyislilerinin’ kiriw h’a’m shıgıw radiusları; S 1u
C 2u -absolyut tezliktin’ jumısshı do’n’gelekke kiriwdegi h’a’m shıg’ıwdag’ı aylanba du’ziwshileri. (15,3) ten’lemesinin’ on’ h’a’m shep ta’replerin 2 π ge ko’beytirip to’mendegi ten’lemege iye bolamız: ( ) u u C R C R Q M 1 1 2 2 0 2 2 2 1 π π ρ π − = (15,4) Alıngan ten’lemenin’ eki ta’repin mu’yeshlik tezlik W 0 - g’a ko’beytiw arqalı val quwatlıg’ı tu’sinigine iye bolamız: ( ) u u в C R C R QW N W M 1 1 2 2 0 0 0 2 2 2 π π π ρ − = = (15,5) Jumısshı do’n’gelek gu’reksheleri reaktsiya ku’shlerinin’ atqarg’an salıstırma jumısına samallatqıshtın’ teoriyalıq basımı dep ataladı h’a’m
∆Ρ - h’a’ribi menen belgilenedi. Bul jag’dayda : L т в ⋅ ∆Ρ = Ν
(15,6) bul jerde L-samallatqısh ta’rpinen jetkizip beriletug’ın h’awa mug’darı(L=Q); (15,5) h’a’m (15,6) ten’lemelerdi birlikte qarap h’a’m R 1 W 0 =U 1 , R 2 W 0 =U
2
dep belgilep samallatqıshtın’ teoriyalıq basımı ushın to’mendegi ten’lemeni alamız: ( ) ( )
u u u т C U C U C R C R L QW 1 1 2 2 1 1 2 2 0 2 2 2 − = − = ∆Ρ ρ π π π ρ
(15,7)
Alıng’an (15,7) ten’leme radial samallatqısh ushın Eyler ten’lemesi dep ataladı. Eyler ten’lemesi samallatqısh basımın jumısshı do’n’gelektegi h’awa ag’ımı tezligi menen baylanıstıradı.
71
1 A.Yu.Umarov Gidravlika 2002
2 V.İ.Kalitsun i dr. Gidravlika, vodosnabjenie i kanalizatsiya 1980
3 M.M.Konstantinov i dr. Gidravlika 1987 4 V.V.Rıchagov, M.M.Florinskiy Nasosı i nasosnıe stantsii 1985 5 V.V.Polyakov, L.S.Skvortsov Nasosı i ventilyatorı 1990 6 N.M.Doynikov va boshq. Mashinashunoslik 1973
7 B.V.Karasev Nasosnıe i vozduxoduvnıe stantsii 1990
8 P.G.Kiselev Spravochnik po gidravlicheskim raschetam 1974
72
Download 0.83 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|