Университетларнинг филология, журналистика, роман-герман шилологияси факультетлари студентлари учун қулланма


Угирмада актёрларнинг ихтисослашуви зарурати


Download 1.57 Mb.
bet24/25
Sana01.01.2023
Hajmi1.57 Mb.
#1074224
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25
Bog'liq
Tarj Naz Kirish Salomov

Угирмада актёрларнинг ихтисослашуви зарурати. Таржима Зар томонлама мукаммал булса-ю, унга овоз берувчи актёр мое келмаса, бари бир, фильмнинг бадиий савияси пасайиб кетади.
«Узбекфильм» угирмачилари орасида овоз берувчи актёр- лар жуда кам — атиги 7—8 киши, холос. Купинча, улар деярли зар бир угирма-фильмда қатнашаверадилар. Натижада томошабинлар бир хил овозларга урганиб цоладилар. Аксари- ят, бир актёр кечаги фильмда шоз образига овоз берган булса, бугун намойиш этиладиган фильмда ишчи «булиб чшқади». Шунинг учун актёрлар сони купайтирилса, улар маълум дара- жада «ихтисослашса», угирма-фильмларнинг таъсири янада ошади.

ТАРЖИМАВИЙ ТАХСИЛНИНГ ИККИ БОСКИЧИ


(ХОТИМА УРНИДА)
«Таржима назариясига кириш» дарслиги рус ва узбек тар- жимашунослигида орттирилган бой тажриба, айрим хорижий авторлар 1{улга киритган ютуқларни урганиш, жазқон адабиё- ти, айншқса, рус ва боища қардош хал1?лар адабиётлари асар- ларининг — узбек тилига, узбек адабиёти намуналарининг — рус тилига, хорижий ва қардош халқлар тилларига қилинган таржималарини кузатиш асосида бунёд этилди. Ун йил мобай- нида В. И. Ленин номидаги Тошкент Давлат университетининг журналистика, филология, роман-герман тиллари факультет- ларида, 1{исман, Алишер Навоий номидаги Самарканд Давлат университети рус филологияси факультетининг славян тилла­ри булимида таржима назарияси ва амалиёти юзасидан уқил- ган лекциялар, олиб борилган махсус ва семинар машгулотла- рида орттирилган тажриба ҳам ушбу китобнинг барпо этилишида маълум қулайликлар тугдирди.
Узбек тилида биринчи марта нашр этилаётган «Таржима назариясига кириш» асари қозиргача маълум булган шундай « кириш »лардан мундарижа тарафдан тубдан фарқ 1қилади (проф. А. В. Фёдоров, проф. Г. Р. Гачечиладзенинг рус тилида чоп этилган дарслик ва қулланмалари назарда тутилади). Ку- затишлар шуни тасдиқладики, таржима проблематикаси билан эндигина таниша бошлаган студентга номлари юқорида 1?айд этилган олимларнинг китоблари анча огирлик қилади.
Проф. А. В. Фёдоровнинг «Введение в теорию перевода» (Таржима назариясига кириш) дарслиги илк дафъа 1953 йил- да босилган булса, кейинги йилларда «Основы общей теории перевода» (Умумий таржима назарияси асослари) номи остида (бирмунча тулдирилиб, тузатилиб ва янгиланиб) икки марта 1қайта нашр этилди. Зқолбуки, бизнинг фикримизча, «Таржима назариясига кириш» билан «Умумий таржима назарияси асос­лари» иккита боища-бопща предмет булиши лозим (масалан, «Адабиётшуносликка кириш» ва «Адабиёт назарияси» синга- ри). Бизнинг у1қув программаларимизда бу предметлар худди шу тарзда ажратиб курсатилган, уларнинг мундарижаси, мавзу


доираси ва проблемалари фарқлаб берилган. Бундан қуйидаги хулосалар келиб чиқади:
биринчидан, «Таржима назариясига кириш» билан «Уму­мий таржима назарияси асослари» катта назарий таржима- шунослик фанининг икки (қуйи ва юқори) босқичидир;
иккинчидан, «кириш» предмети талабаларни «назария асос- лари»ни эгаллашга тайёрлайди;
учинчидан, узбек тилида барпо этилган «кириш» рус тили­да мавжуд шундай дарсликларнинг урнини қопламайди, балки студентларни уларни тушунишга ва чуқурроқ узлаштиришга олиб келади;
туртинчидан, ушбу «кириш» қозирги вақтда узбек тилида тайёрланаётган «Умумий таржима назарияси асослари» дарс- лигининг биринчи, муқаддима хқисми қисобланади.
Баён этилган сабабларга кура, «Таржима назариясига ки­риш» китобида:

  • таржимага зарурат тугдирувчи асосий ижтимоий-сиё- сий, илмий-техникавий, адабий-эстетик омиллар,

  • таржиманинг миқёси, кулами, қулланиш соқалари; жанрлари ва турлари,

  • лингвистик ва экстралингвистик факторлари,

  • инъикос назариясига муносабати,

  • санъат ва фанга боглш? томонлари,

  • таржимашунослик предметларининг филологик табиа- ти, уларнинг боища филологик фанлар уртасидаги урни,

  • таржима, таржимон ва таржимашунослик яхлит тушун- ча эканлиги, уларнинг бир-бирига боглиқлиги,

  • таржиманинг тил ва адабиётга, ижтимоий қаёт, фан, техника ва маданиятнинг боища соқаларига вобасталиги,

  • узо1қ ва Я1қин тиллардан таржима хусусиятлари,

  • кинофильмлар угирмасининг спецификаси ва бопща шу каби бир қанча масалалар ёритилди.

Гарчи ушбу қулланмада таржима тарихи, таржиманинг асосий шартлари, тушунчалари, категориялари, принциплари, адабий жанрлар билан боглиқлиги, таржима ва таржимон ма­йората, индивидуал услуб ва бадиий таржима, миллийлик ва таржима, билингвизм (зуллисонайнлик) ва таржима, шеърий таржима, таржима психологияси, мантиқ ва таржима сингари мухим проблемаларга дойр бир 1?адар умумий маълумотлар учраса-да, булар барчаси «Умумий таржима назарияси асос­лари» курсида чу1қурлаштириб, конкретланггириб ёритилади. Таржима тарихи эса алоқида, муетақил предмет сифатида таркиб топади. Ана шунда яхлит, мукаммал таржимашу­нослик фани барпо этилади.
«Таржима назариясига кириш» дарслигида асосий эътибор биринчи марта таржима билан юзма-юз келаётган олий мактаб талабаларига суз санъатининг бу соқасига оид зарур билим беришга қаратилди.


МУНДАРИЖА

7F. САЛОМОВ 2
ТАРЖИМА НАЗАРИЯСИГА КИРИШ 2
КИРИШ 3
БИРИНЧИ БУЛИМ 8
ТАРЖИМА АСРИ 8
1- §. Кардошлик, дустлик, интернационализм хизматида 8
2- §. Хельсинки кенгаши ва таржима проблемаси 12
3-§. Таржима — умумдавлат иши 18
4- §. Саводхонлик ва таржима 23
5-§. Халцлар ва тиллар. Тиллар ва таржималар 28
6-§. Лисоний тақсил, тил муштараклиги ва таржима 34
7-§. Таржима антиномиялари 38
8-§. Лингвистика — таржима — зкстралингвистика 48
9-§. Лисоний мамлакатшуносликнинг таржимага муносабати 55
10-§. қаракат, турц-тароват ва имо-ишоралар «таржимаси» 60
11-§. Узок ва яцин тиллардан таржима 66
Я Й I Ё Й* я ч Я s £ я S=® S rt Sfts 3 О 70
12-§. «Тиллар ва таржималар» бақсида таржима имконкяти масаласига муносабат 78
14-§. Инъикос назгрияси ва таржима бақси 88
II БОБ. ТАРЖИМА САНЪАТИ 15- §. Таржима қацида умумий тушунча 93
15- §. Таржима тушунчасининг мазмуни ва мундармжаси 96
• 7- §. Таржимада иллюзионизм ва шартлилик 99
18- §. Таржима ва интерпретация. Таржимоннинг интерпретациявий мавцеи 101
19-§. Таржима концепцияси. Таржимон ва китобхон 107
29-§. Бадиий адабиёт ва бадиий таржима 110
21- §. Адабий алоқа ва бадиий таржима 128
23-§. Бадиий таржимада эстетик дид 139
24-§. Таржима цусурлари 144
ИККИНЧИ БУЛИМ ТАРЖИМА. ТАРЖИМОН. ТАРЖИМАШУНОСЛИК 151
25-§. Таржима назарияси предмети 151
27-§. Таржимашунослик методологияси (интуиция ва тах,лил) 164
29- §. Таржима ва циёсий стилистика 53
30- §. Таржима ва таржимашунослик истикболи 58
31- §. Таржимон муаммоси 63
ТАРЖИМАНИНГ ЛИНГВИСТИК ВА ЭКСТРАЛИНГВИСТИК МАСАЛАЛАРИ 193
32-§. Таржима ва терминология 193
34- §. Автоматик (машинавий) таржима қацида баъзи маълумотлар 207
35- §. Кинофильмлар угирмаси (дубляж) х,ацида умумий тушунча 214
ТАРЖИМАВИЙ ТАХСИЛНИНГ ИККИ БОСКИЧИ 218
(ХОТИМА УРНИДА) 218


29 35 39


I Г. Гафурованинг «Развитие перевода в Узбекистане» («Фан» наш- риёти, 1973) китобига проф. X. Хоназаров ёзган музқаррир муқаддима- сига 1қаранг.

IК. М а р к с, Ф. Э н г е л ь с. Соч. т. 4, стр. 428.

II«КПСС Программаси», Т., 1962, 115- бет.

I» A. Neubert. In: Fremdsprachen, II, 1968, S. V.

IIE. Сагу. Quality .in Translation. Bad Godesberg, 1959, p. V.

IIIDas Problem des Obersetzens, hrsg. V. Hans Joachim StQrig Stuttgart, 1963, S. XIII.

I Газ. «Правда» 17 декабря, 1934 г.

IН. Д. Чебурашки н. Технический перевод в школе. Изд-во «Про­свещение», М„ 1972, стр. 76—77.

II3. Есенбаев. Смотрины в Москве. Газ. «Правда Востока», 19 авг., 1977 г.

IIIЭ. С в а д о с т. Как возникает всеобщий язык? М., 1968, стр. 20, 25.

IF. Во d m е г. Die Sprachen der Welt, 1960, S. 11.

IIH. И. К о н p а д. Запад и Восток. М., 1966, стр. 305—306.
* Мазкур шартнома Австрия, Америка Гқушма Штатлари, Бельгия, Болгария, Венгрия, Германия Демократии Республикаси, Германия Феде- ратив Республикаси, Греция, Дания, Ирландия, Исландия, Испания, Ита­лия, Канада, Кипр, Лихтенштейн, Люксембург, Мальта, Монако, Муқаддас Тахт, Нидерландия, Норвегия, Польша, Португалия, Руминия, Сан-Мари­но, Совет Социалистик Республикалари Иттифоки, Туркия, Финляндия, Франция, Чехословакия, Швейцария, Швоция, Югославия, Ьуушма КиР°л- лик номидан 1>абул килинган. Уни давлат бошлиқларидан Гельмут Шмидт, Эрих Хонеккер, Жеральд Форд, Бруно Крайский, Лео Тиндеманс, Тодор Живков, Пьер Эллиот Трюдо, архиепископ Макариос III, Анкер Йоргенсен, Карлос Ариас Наварро, Урхо Кекконен, Валери Жискар д'Эстен, Гарольд Вильсон, Константинос Караманлис, Янош Кадар, Лиам Косгрейв, Гейр Хатлгримссон, Альдо Моро, Вальтер Кибер, Гастон Торн, Доминик Мин- гофф, Андре Сен-Мле, Трюгве Братгели, Йош М. ден Ойл, Эдвард Герек, Франсиску Кошта Гомеш, Николае Чаушеску, Жан Луиджи Берти, Агости- но Казароли, Улоф Пальме, Пьер Грабер, Густав Гусак, Сулаймон Деми- рел, Л. И. Брежнев, Иосип Броз Тито имзо чекканлар.

I «Совещание по безопасности и сотрудничеству в Европе. Заключитель­ный акт». «Известия», 2 августа 1975, стр. 5—6.
* П. Ф. Кайенинг қзи Халқаро таржимонлар федерациясининг прези­дента сифатида катта ташкилий иш билан банд булишига г;арамяй, ижо- дий мехнатга ҳам фурсат топади. У инглиз тилидан французчага 40 та ки- тобни угирган. Жаноб Кайе кино таржимасида иштирок этади. Чун.)нчи, у С. Бондарчук яратган «Уруш ва тинчлик» фильмини француз тилига мос- лаб угирган. Кайе адабий танқидчи сифатида қам машқур.

I «Правда о культз'рном обмене». Изд-во политической литературы, М., 1976, стр. 4.

I «Правда о культурном обмене». Изд-во политической литературы, М., 1976, стр. 4—5, 16—17, 19—20.
2-389

IЕ. М. Верещагин, В. Г. Костомаров. Язык и культура. Изд- во «Русский язык», М., 1976, стр. 23.

II«Литературная газета», 11 марта 1970 г.

III8 «Литературная газета», 1975, № 37.

I«Печать СССР...». Изд-во «Статистика», М., 1973, 1974, 1975, стр. 14— 15, 20—21, 22—23.

II3. Есенбаев. Книга Узбекистана. Журн. «Звезда Востока», 1976, № 5, стр. 113.

I «Совет Узбекистони» газ., 1971, 10 ноябрь.

IIЖуманиёз Шарипов. Узбекистонда таржима тарихидан (1'еволюциядан олдинги давр). «Фан» нашриёти, Тошкент, 1965.

I Ш. Р а ш и д о в. Совет оиласида. «Таржима санъати» мақолалар тқплами, 3- китоб. Рафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, Тошкент, 1976, 4- бет.

IIФайзулла Ходжае в. Избранные труды в трех томах, т. 3, Изд-во «Фан», Ташкент, 1973, стр. 152.

IIIМ. Хайруллаев. Фан тарақиёти ва кадрлар тайёрлаш. «Совет Узбекистони» газ., 1975, 16 янв.

I3. Есенбаев. Книги Узбекистана. Журн. «Звезда Востока», 1976, К» 5, стр. 114.

IIАкмальИкрамов. Избр. тр. в трех томах, т. 2. Изд-во «Узбеки­стан», Ташкент, 1972, стр. 514—515.

I 3. Есенбаев. Книги Узбекистана. Журн. «Звезда Востока», 1976, N° 5, стр. 114.

I «Печать СССР в 1975 году. Статистический сборник». М., «Статисти­ка», 1976, стр. 20, 23.

IК. А. К а с h а г. Sekretar Saida, Berlin, 1961. S. 31.

II«Литература и современный мир». Материалы международного симпозиума писателей (Ташкент, 20—24 сентября 1968 г.) Изд-во худ. лит­ры им. Гафура Гуляма, Ташкент, 1970, стр. 138.

I Газ. «Известия», 26 окт. 1976 г.
3-389

I «Литература и современный мир». Изд-во художественной литерату­ры им. Гафура Гуляма, Т., 1970, стр. 106—107.

I Журн. «Звезда Востока», 1972, № 9.

ITh. Savory. The art of Translation (Таржима санъати), London, 1957, p. 49.

IIЖурн. «Вопросы языкознания», 1970, № 4.

I„Ubersetzer" журналининг 1971 йил 8- сонида бу китобнинг реферати берилган.
* Инжил ривоятига Караганда, Бобил фуқароси осмонга чициб бориш ма!{садида баланддан-баланд минора қуришга киришган. Бундан даргазаб булган тангри уларнинг тилларини бир-бирига аралаш-1{уралаш қилиб iқy- шиб-чатиб юборган, натижада улар бир-бирларини сираям тушунмайдиган булиб қолишган.
Х,озир мажозан тартибсизлик, уюшцоцсизлик, парокандалик маъно- ларида «бобил олаговури» дейилади.

IО. Mounin. L'intraduisibilite comme notion statistique (Таржима булмас­лик статистик тушунча сифатида), „Babel", Bonn V. 10 (1964).

I Таржима булмаслик назариясининг акси улароқ, XVII асрда пайдо булган ва зқозиргача зқукм суриб келаётган универсализм (бошка номи рационализм ёки л о г и з м) назариясига кура, барча халцлар учун воқелик билан мантии бир хил брлиб, тиллар бир-бирига нисбатан ба- мисоли шартли белгилар мажмуаси — кодларга рхшаб 1{олади. Рациона- листларнинг даъвосига кура, дунёдаги барча тилларни ягона бир тил (ку- пинча лотин тили)нинг грамматик категориялари зқамда терминлари билан таърифлаш ва тавсифлаш мумкин. Дарвоқе, бир замонлар ана шундай ija- раш асосида аллаканча амалий ишлар ҳам бажарилган: 1{адимги Русияда рус тилини юнонча грамматика асосида тавсифлаш тажрибаси руй берган. Бундан ташкари, XIX асрнинг бошларида немис олимлари И. X. Аделунг билан И. С. Фатер «Отче наш» оятини 500 тилга таржима қилган эдилар. Унда галла ва шоҳ тқгрисида ҳам гапирилади, вақоланки, шоҳ нималиги- ни билмайдиган ва галлакор булмаган халқларнинг тилларига ҳам мазкур оят угирилган. Уларга бу таржималар бутунлай тушунарли булмай цол- ганлиги уз-узидан равшан.

I Н. А. Мещерский. История Иудейской войны Иосифа Флавия. М.-Л., 1958, стр. 319.

II М. Каримова. «Калила ва Димца»нинг узбекча таржималарида миллий адаптация маеаласи. «Бадиий таржима — дустлик қуроли» мщо- лалар туплами. «Уқитувчи» нашриёти, Т., 1974, 30—31- бетлар.

IИ р ж и Лев ый. Искусство перевода. Изд-во «Прогресс», М., 1974, стр. 80—81.

IIPsycholinguistics (Психолингвистика). Balti ' ога, 1954, р. 144—14 .

IIIЕ. Sapir. Language (Тил) New York, 1921, p. 237—239.

IВ. Г. Б e л и н с к и й. Собр. соч., т. IX, М., 1955, стр. 370 .

I Б. Шкловский, Б. Тетива. О несходстве сходного. М., 1970, стр. 75.

I В. Овчинников. Ветка сакуры. Журн. «Новый мир», 1971, № 2, стр. 220.

I И. Эренбург. Люди, годы, жизни. Собр. соч., т. 9, 1969, стр. 693.

I Абдулла а о р. Синчалак. Т., 1960, 134- бет.

II! Абулла Каххар. Птичка-невеличка. Т., 1961, стр. 197.

III А. К а с h а г. Sekretar Saida. Berlin, 1961, S. 220.

IVЕ. М. Верещагин, В. Г. Костомаров. Язык и культура. Изд- во МГУ, 1973, стр. 26.

IЕ. Д. Поливанов. По поводу звуковых жестов японского языка. В кн. Е. Д. Поливанов. Статьи по общему языкознанию, М., 1968.

I Николай Тихонов. Вамбери. Кисса. УзССР Давлат бадиий ада­биёт нашриёти, Тошкент, 1963, 29—30, 34, 40—41, 43, 49-50- бетларга қаранг.Абдувоқид Мулламуқаммедов таржимаси.

I Абдулла Цодирий. Утган кунлар. Тошкент, 1958, 113- бет.

II- A. Kadiri. Die Liebenden von Taschkent, Berlin, 1968, S. 106.

III Т. M. Николаева. Невербальные средства человеческой коммуни­кации и их место в преподавании языка. Сб. «Лингвистические исследова­ния по общей и славянской типологии», М., 1966, стр. 55.

IVОйбек. Танланган асарлар, III т. Уздавнашр, Тошкент, 1957.

VА й б е к. Сочинения, т. III, пер. М. Салье, Гослитиздат УзССР, Т., 1962.

VIГ. Гафурова. Развитие перевода в Узбекистане. Изд-во «Фан», Ташкент, 1973, стр. 84—85.

IК. И. Чуковский. Искусство перевода. Academia, M.-JL, 1936, стр. 78.

IIА. А. Леонтьев. Что такое язык. Изд-во «Педагогика», М., 1976, стр. 19—26.
5-389

I Узбек тилида таржимашунослик терминологияси ишланмаган, жум- ладан, подстрочник истилоқи қам турлича: сузма-суз таржима, сатрма-сатр таржима тарзида угирилади, баъзан бу русча суз айнан, таржимасиз чул- ланилади. Бироқ, аслида, сатрма-сатр таржима — «построчный перевод», сузма-суз таржима эса «дословный перевод» тушунчаларига тугри келади. Шундай цилиб, мавжуд терминология чалкашлиги тушунчаларни қам ара- лаштириб юборишга сабаб булади. Буни қисобга олган ҳолда, биз под­строчник истилоқини айнан #гириб, таглама деб аташни таклиф эта- миз. Бу термин илк дафъа «Таржима назариясига кириш»да кенг чулла- нилади.
1 «Махтумқули шеъриятидан». Тошкент, 1976.

I «Навоий асарлари лугати». Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъ- ат нашриёти, Тошкент, 1972, 432- бет. (Бундан кейинги сақифаларда маз­кур лугатнинг номи «НАЛ» деб цисқартириб ёзилади).
'қамдам Абдуллаев. Улмас шеърият. «Узбекистон мадания- ти» газ., 1977, 22 апр.

I «Актуальные проблемы теории художественного перевода». Мате­риалы Всесоюзного симпозиума (25 февраля — 2 марта 1966 г.). Том II, Москва, 1967, стр. 118—127, 356.

I Роберт Рождест венский. Разговор о снеге с семилетним Ка-Саном — сыном сингапурского поэта Го-Бо-Сена. Газ. «Комсомольская правда», 26 января 1972 г.

I «Актуальные проблемы теории художественного перевода», том I, М., 1967, стр. 122—135; т. II, стр. 354.
6-389

I «Кандидатлик диссертациясидан.
В. Г. Белинский. Танланган асарлар. Узбекистон ССР Давлат нашриёти, Тошкент, 1955, 131-213- бетлар. («Поэзиянинг хил ва турларга булиниши» асарини Ойбек таржима цилган).

IHamlet by Shakespeare, William. The works of Shakespeare in 4 volu­mes. M., co-operative publishing society of forejgn workers in the U.S.S.R print. 1938, S. 238.

II«Полн. собр. соч. В. Шекспира в 4-х томах, т. I». Изд-во Южнорусское книгоиздательтво Ф. А. Югансона. Киев — Петербург — Харьков, 1902, стр. 369. ,

IIIВ. Ш е к с п и р. Избр. произв. ГИХЛ, М.-Л., 1950, стр. 285.

IVВильям Шекспир. Хамлет. Насрий таржима. УзССР Давлат нашриёти, Тошкент — Самарканд, 1934, 101- бет.

IУильям Шекспир. Пьесалар. Узбекистон Давлат нашриёти, Тошкент, 1960, 130- бет.

IIМамаражаб Сулайманов. Опыт научного обобщения проблем художественного перевода в аспекте сопоставительной стилистики. Автореферат канд. дисс., Ташкент, 1974, стр. 17—18.

I Е. Сагу. Die Ubersetzung in der gegenwartigen Welt. In: „Das Prob­lem des Ubersetzens", hrsg. V. Hans Joachim Storig. Stuttgart. 1963, S. 394
'Иржи Левый. Искусство перевода. Изд-во «Прогресс», М., 1974, стр. 107—108.

IВ. И. JI е н и н. Асарлар, 38- том, Узбекистон ССР Давлат нашриёти, 1962, 198- бет.

IФ. И. X а с х а ч и х. О познаваемости мира. Госполитиздат, 1950, стр. 50.

IIГ. Р. Гачечиладзе. Введение в теорию художественного перево­да. Изд-во Тбилисского университета. Тб., 1970, стр. 126.

I А. В. Фёдоров. Основы общей теории перевода (Лингвистичес­кий очерк). Издание 3-е Изд-во. «Высшая школа», М., 1968, стр. 155—157.
' Н. К о м и л о в. Бу цадимий санъат. «Таржима санъати» мақолалар туплами. Гафур Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, Тошкент, 1976, 55—6Т- бетлар.
7-389

Download 1.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   25




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling