Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

Plebey edillari. Boshda plebey edillari xalq tribunlarining 
yordamchilari bo‘lganlar. Ularning turar joylari plebeylar sig‘i-
nadigan ma’buda Serera ibodatxonasi bo‘lgan. Ibodatxonada 
plebsning arxivi ham bo‘lgan. Mil.avv. 366-yildan ikkita plebey 
edillidan tashqari ikki qurul edilli boshda patritsiylardan say-
lana boshlagan. Lekin tez orada bu lavozimga plebeylar ham 
saylanadigan bo‘ldi. Qurul edillari plebey edillari bilan bitta 
kollegiyani tashkil qildilar. Ularning vazifasi shaharda tartibni 
saqlash; shaharning oziq-ovqati ta’minoti to‘g‘risida g‘amxo‘rlik 
qilish va bozorlarni kuzatish; jamoa bayram va o‘yinlarini tash-
kil etish to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilish bo‘lgan. Edillar trubut 
komisiyalarida saylanganlar. 
Diktator. Ekstraordinar magistraturaga diktator lavozimi 
kiradi. Mil.avv. 507-yilda Rim tarixida ilk bor favqulodda va-
kolatlar berilgan mansabdor shaxs – diktator saylandi. Dikta-
tor hokimiyati podsho hokimiyatiga o‘xshash edi. Diktatorni 
rimliklar davlat uchun favqulodda xavf tug‘ilib qolgan payt-
da (urush xavfi yoki ichki noroziliklar) yagona boshliqqa eh-
tiyoj bo‘lgandagina saylar edilar. Diktatorni rasman konsullar 
tayinlaganlar, amalda esa uni senat saylar edi. Diktator to‘la 
hokimiyatga ega bo‘lib, uning farmoyishlariga xalq tribunlari 
veto (taqiq) qo‘ya olmaganlar. Diktator hokimiyati faqat muddat 
(olti oygacha) bilan cheklangan. Barcha magistratlar uning qo‘l 
ostida o‘z vazifalarini bajarganlar. U butun hokimiyatga egalik 
qilgan. Diktator hokimiyati cheklanmagan edi. Boshda dikta-
tor patrisiylardan tayinlangan, plebeylardan birinchi diktator 
mil.avv. 356-yilda tayinlangan. Diktator o‘ziga yordamchi qilib 
otliq qism boshlig‘ini tayinlagan. Unga konsullar kabi 12 lik-
tor emas, balki 24 liktor hamrohlik qilar edi. 24 liktor uning 
hokimiyatini ramzi bo‘lgan. 
Xalq yig‘ini. Rim respublikasida oliy davlat organi – xalq 
yig‘ini hisoblangan. Xalq yig‘ini qonunlarni qabul qilish va bekor 
qilish, urush e’lon qilish va sulh tuzish, oliy mansabdor shaxs-
lar – ma gistrat (magister – boshliq)larni saylar edi. Shu bilan 
birga, u oliy sud tashkiloti edi. Rim xalq yig‘inlarini demokratik 
mohiyati va ularning keng vakolatiga qaramay, eng demokratik 
tribut komisiyalari ham aristokratiya qo‘lida qurol bo‘ldi. Xalq 
yig‘ini faqat senatda muhokama qilingan, magistratlar kiritgan 

---

484
masalalarnigina muhokama qilar edi. Komisiyalar