Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Karfagenning siyosiy tuzumi. Karfagenning siyosiy tu-
zumi eng boy savdogar – hunarmand, katta yer egalari bo‘lgan 
Karfagen oilalarining tor guruhi manfaatlarini aks ettiradigan 
oligarxiya edi.Biror-bir zodagon oilaning hokimiyatni bosib oli-
shiga yo‘l qo‘ymaslik uchun kengashlarda qatnashadigan oli-
garxlar doimiy ravishda bir-birlari bilan raqobat qildilar. Kar-
fagenning ichki siyosiy hayoti tarixi hokimiyatni bosib olish 
uchun oliy tabaqa zodagon guruhlari o‘rtasidagi doimiy ku-
rashdan iborat edi. Mil.avv. VI asr o‘rtalarida dastlab lashkar-
boshi Malx Karfagenda o‘z hokimiyatini o‘rnatdi. Keyin esa zo-
dagon Magon oilasi qariyb 50 yil davomida hokimiyat tepasida 
turdi. Karfagen oligarxiyasi mil.avv.V asr o‘rtalaridagina Magon 
oilasining hukmronligini yo‘q qilib, o‘z «respublika» boshqaruvi 
tiziminini o‘rnatdi.

---

183
Karfagenda mil.avv. V–IV asrlarda birdaniga ikki sufet bir 
vaqtda bir yil muddatga saylanib, ijroiya va sud hokimiyatini 
boshqarganlar. Bu lavozim G‘arbiy O‘rtayer dengizidagi bosh-
qa finikiya shaharlarida ham mavjud bo‘lgan. Sufetlar zoda-
gonlarning 104 kengashi oldida hisobot berganlar. Odatda, 
sufetlar Karfagenning oqsuyak – zodagon Magonlar, Barkidlar 
oilalaridan chiqqan. Sufet lavozimi beg‘araz bajarilgan. Barcha 
davlat ishlarini 30 lar kengashi va 300 a’zodan iborat oqsoqol-
lar kengashi hal qilgan. Oliy nazorat organi 104 lar kengashi 
bo‘lib, u sudyalik vazifalarini ham bajargan. Karfagenning xalq 
yig‘ini ahyon-ahyonda chaqirilgan. U siyosiy hayotda sezilarli 
ahamiyatga ega emas edi.Faqat oliy magistratlar orasida ke-
lishmovchiliklar chiqqan paytda xalq yig‘ini o‘z hokimiyatini 
namoyon qilib, o‘z takliflarini ham ilgari surgan. Magistratlar 
«oqsuyaklik va boyjik» tamoyili asosida saylangan. Karfagen si-
yosiy hayotida poraxo‘rlik va korrupsiya keng tarqalgan. 
Mil.avv. V asr ikkinchi yarmidan – III asr o‘rtalarigacha Kar-
fagen O‘rtayer dengizi g‘arbidagi eng qudratli davlat bo‘lib,
uning qudratining asosi yuqori rivojlangan iqtisodiyot, dina-
mik ijtimoiy tuzilish, oligarxiyaning barqaror tizimi edi. Karfa-
genning boy savdogar-hunarmandlari va kema egalari O‘rtayer 
dengizi g‘arbi va Shimoliy Afrikada faol tashqi savdo bilan 
shug‘ullandilar. Ahmoniylar Eroni va Rim bilan bir necha sav-
do shartnomalari tuzildi. Karfagen G‘arbiy O‘rtayer dengizi 
havzasida o‘z mytlaq hukmronligini ta’minlash maqsadida faol 
tashqi siyosat olib bordi. U etrusklar bilan ittifoq bo‘lib, mil.
avv. 535-yil yunonlarning dengiz flotini Alali oroli yonida tor-
mor qildi. Natijada Karfagen G‘arbiy O‘rtayer dengizi savdosida 
to‘la hukm ron bo‘ldi. Lekin mil.avv. 480-yilda yunonlardan Gi-
mera yonida mag‘lubuiyatga ushrab, g‘arbda yunonlarga qar-
shi urush harakatini uzoq vaqt to‘xtatishga majbur boldi. Mil. 
avv. V asr o‘rtalaridan Karfagen Sitsiliyani egallash uchun yuz 
yil davom etgan kurashni boshladi. Mil. avv. III asr boshlarida 
Sirakuzadan tashqari butun Sitsiliya oroli Karfagen tasarrufi-
ga o‘tdi. Ammo mil. avv. III asrning 60-yillariga kelib, Karfagen 
G‘arbiy O‘rtayer dengizi havzasida hukmronlik uchun Rim bi-
lan keskin kurashga kirishdi. Sitsiliya uchun raqobat birinchi 
Rim-Karfagen urushiga (mil. avv. 264–241-yillar) olib keldi. Mil.
avv. III–II asr o‘rtalarida Rim-Karfagen o‘rtasidagi uch urush 
(Puni urushlari) natijasida Karfagen batamom tor-mor qilinib, 

---

184
uning hududi Rim Respublikasining Afrika provinsiyasiga 
aylantirildi (mil.avv. 146- yil).