Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

2. Misrshunoslik fanining rivojlanishi. XIX asr boshigacha 
qadimgi Misr madaniyati va tarixi bilan hech kim shug‘ullan-
magan. Qadimgi Misr yozuvi unitilgan edi. Faqat XIX asr bosh-
larida fransuz olimlari 1809–1828-yillarda 48 tomli «Misr tasvi-

---

21
ri» nomli kitobni nashr etdilar. Misr iyerogliflarini fransuz olimi 
Silvestr de Sasi va shved olimi Okerblad, ingliz olimi Tomas Yung 
o‘qishga harakat qildilar. Ammo qadimgi Misr yozuvi tizimini va 
iyerogliflarini o‘qish metodini misrshunoslik fanining asoschi-
si fransuz olimi Jak Fransua Shampolyon (1790–1832-yillar) 
kashf etdi. J. Shampolyon Grenobl shahridagi litseyda ta’lim 
oldi. Parijda taniqli lingvist Silvestr de Sasi rahbarligida sharq 
tillarini o‘rgandi. Napoleon yurishlari vaqtida Misrda bo‘lgan 
mashhur fransuz fizigi va matematigi Fur’ening hikoyalari ta’si-
ri ostida qadimgi Misr tiliga qiziqib qoldi. 1799-yilda fransuz 
askari Rashid (Rozett) nomli Misr qishlog‘ida qadimgi Misr va 
yunon yozuvida bitilgan matnli toshni topdi. Toshda Misrda 
hukmronlik qilgan Ptolemey V ning mil.avv. 196-yildagi farmo-
ni bitilgan edi. Shampolyon qariyb yigirma yil davomida qad-
imgi Misr yozuvini o‘rganib, Ptolemey V ning farmonini o‘qish-
ning kalitini topdi. U 1822 -yil 27-sentabrda Fransiya akademi-
yasida iyeroglif alfavitini ochganligi to‘g‘risida ilmiy xabar qildi. 
Shampolyonning Misr iyerogliflarini o‘qishi qadimgi Misr yozu-
vini o‘rganishda muhim ahamiyat kasb etdi. Olim og‘ir ilmiy 
mehnat va moddiy nochorlik tufayli 1832-yil 42 yoshida vafot 
etdi. Shampolyondan keyin ham Misr yozuvini o‘zganish davom 
etdi. Nemis olimlari Lepsius va Brugsh «Misr xronologiyasi», 
«Misr fir’avnlari to‘g‘risida» nomli asarlarini yaratdilar.
XIX asrning 80-yillaridan boshlab misrshunoslikda yangi 
bosqich boshlandi: 
1. Katta hajmdagi maydonlarda olib boriladigan arxeologik 
qazilmalarni o‘tkazishning ilmiy asoslangan qat’iy metodikasi 
ishlab chiqildi. Arxeologik qazishmalar natijasida topilgan to-
pilmalar tizimli o‘rganildi va doimiy saqlana boshlandi.
2. Topilgan yozma yodgorliklar filologik va tarixiy tahrir bilan 
chop etila boshlandi.
3. Qadimgi Misr tarixi va madaniyatning turli muammolari 
ishlanib, yirik asarlar to‘plami chop etila boshlandi. Misr to-
pilmalari muzeyini tashkil qilgan va yirik arxeologik qazish-
malar olib borgan olim O. Mariyettning misrshunoslik fani 
taraqqiyotidagi xizmati katta bo‘ldi. Ingliz tarixchisi Flinders 
Pitri uning davomchisi bo‘ldi. U III tomli «Qadimgi davrda Misr 
tarixi», Brested II tomli «Misr tarixi», Maspero «Misr tarixi» va 
Ed. Meyer «Qadimshunoslik tarixi» asarlarini yaratdilar. XIX 
asrning o‘rtalarida fransuz olimi O. Mariyett qadimgi Memfis-
dan muqaddas ho‘kizlar sag‘analarini topdi. G. Maspero XIX 

---

22
asr oxirida Sakkaradagi piramidalarni tadqiq qilib, V–VI sulola 
piramidalarining xonalari ichki devoridagi matnlarni chop qil-
di. Fiva shahrida u Yangi podsholik fir’avnlarining mo‘miyolari 
yashirilgan ulkan maxfiy joyni topdi.
Misrshunoslikning yangi davri XX asrning 20-yillariga to‘g‘ri 
keladi. Angliyada «Kembrij qadimgi tarixi» seriyasi chop etilib (I–XI 
tomlari 1928–1938-yillarda chop etildi), nemis olimlari A. Erman 
va X. Tropye (1926–1931) V tomli Misr lug‘atini tuzdilar.
A. Gardner III tomli «Vilbur papirusi», «Ramseslar davri ma’lu-
moti hujjatlari» va «Misr onomastikasi» asarlarini chop qiladi. 
Misrda asosiy arxeologik qazishmalarni Yevropa va AQSH olim-
lari olib bordilar. Faqat XX asrning 20-yillaridan boshlab o‘zi 
misrlik bo‘lgan olimlar arxeologik qazishmalarni boshladilar.
XX asrning so‘nggi yillarida Kosmik arxeologiya Qadimgi 
Misrning hali o‘rganilmagan qum ostida qolib ketgan shahar 
yodgorliklari izlarini topdi. Qadimgi Misrning barcha shahar va 
qishloqlari Nil daryosi qirg‘og‘ida joylashgan. Rus olimlari V. 
Turayev, I. Nikolskiy, V. I. Avdiyev va boshqalar misrshunoslik 
fanini rivojlantirishda muhim o‘rin egallaydilar.