Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

partiyasi va nobillarga qarshi turgan plebey demokratiyasining 
populyarlar partiyasi paydo bo‘ldi. Populyarlar va optimatlar 
atamasini birinchi bo‘lib mil.avv. 63-yilda notiq va siyosiy ar-
bob Sitseron ishlatdi. 
3. Rim respublikasining tashqi siyosati. Bo‘lib o‘tgan vo-
qealar senat hokimiyatining samarali boshqaruvi yo‘qligi, xalq 
kengashi ahamiyatining o‘sishi va ichki siyosatning beqarorligi, 
siyosiy arboblarning o‘sib borayotgan roli, ularning ochiqdan-
ochiq demagogiyasi kurashning zo‘ravonlik usullarini qo‘llash-
ga tayyorligi yaqqol ko‘rindi. 
Grakxlar va ularning eng faol tarafdorlarining o‘limidan so‘ng, 
populyarlarning zaiflashuvi vaqtinchalik edi. Rim jamiyatidagi 
qarshiliklar bartaraf qilinmagan edi. Begona hududlarda urush 
harakatlari olib borayotgan Rim qo‘shinlariga qo‘mondonlik 
qilayotgan, nobillar homiylik qilgan qo‘mondonlarning muvaf-
faqiyatsizliklari norozilikni kuchaytirdi. 
Rimning ichki siyosatidagi beqarorlik tashqi siyosiy masala-
da hukmron doiralar e’tiborini vaqtinchalik susaytirdi. Mil.avv. 
II asrning so‘nggi 10 yilligida Rimning xalqaro ahvoli keskin-
lashgan edi. Yaqin Sharqdagi eng kuchli ellin davlati Misr bilan 
Rim ittifoq tuzgan edi. Yaqingacha qudratli bo‘lgan Salavkiylar 
davlati yemirilish davriga kirib, Sharqda parfiyaliklar bosimiga 
qarshi tura olmay qoldi. Kichik Osiyoda Aristonik qo‘zg‘oloni 

---

515
bostirilganidan so‘ng vaziyat osoyishta edi. Ammo bu vaqtda 
Afrikada Rim hukmronligiga Numidiya podsholigi jiddiy xavf 
tug‘dirayotgan edi. Numidiyaning taniqli podshosi Masinissa-
ning nevarasi, Rimda ta’lim olgan yugurta Numidiya podsholigi 
taxtini egalladi. 
Yugurta (mil.avv.160 –104-yillar) bilan urush olib borayot-
gan Rim qo‘shinlari birin-ketin mag‘lubiyatga uchradilar. Pod-
sho Yugurta rimlik sarkardalarni sotib oldi va harbiy hiylalar 
bilan rimliklarni bir necha bor tor-mor qildi. Numidiya sha-
harlarida shu vaqtda bo‘lgan italiyalik savdogar va sudxo‘rlar 
qirg‘in qilindi. Yugurta o‘z siyosatida rimliklarni dushman deb 
bilgan turli Shimoliy Afrika qabilalarining qo‘llab-quvvatlashi-
ga tayandi. Mil.avv. 109-yilda Numidiyadagi Sutule
 yaqinidagi 
jangda Yugurta rimliklarni tor-mor qildi. Rimliklar Numidiya 
hududidan chiqib ketish va Yugurta bilan shartnoma tuzish 
majburiyatini oldilar. Sutule yonidagi g‘alaba Yugurtaning 
Shimoliy Afrika qabilalari oldida harbiy-siyosiy mavqeyeini 
kuchaytirdi. Ko‘p sonli gugul qabilalari, Mavretaniya podshosi 
Bokx Yugurtaga yordam berishga va’da qildi. Rimning Shimoliy 
Afrika mulklarini yo‘qotish xavfi yaqqol ko‘rindi. Yugurta rimlik 
harbiy qo‘shin boshliqlarini, Rimdagi ayrim senatorlarni kat-
ta pora evaziga sotib oldi. Sotilgan poraxo‘r harbiy boshliqlar 
nomigagina urush harakatlarini olib bordilar.
Rimda xalq yig‘ini Yugurta bilan rimliklar uchun sharman-
dali «tinchlik» shartnomasini tasdiqlamadi. Numidiyaga qarshi 
yana urush boshlandi. Qo‘shin tartibga solindi. Tezda asosiy 
Numidiya shaharlari bosib olindi. Yugurta sahroga chekinib,