Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Функционал тайёргарлик.
Волейболчи организмининг функционал имкониятлари ундаги жисмоний тайёргарликнинг асосини ташкил қилади. Функционал имкониятларнинг даражаси конкрет спорт ишчанлигида намоён бо`лади. Чунончи, машг`улотлар таъсирида бо`ладиган о`згаришлар мустаҳкам бо`лиши учун о`йинчи узоқ вақт давомида о`зига хос (специфик) ишни бажариш қобилиятига ега бо`лиши лозим. Машг`улот машг`улотлари жараёнида волейболчига хажм ва интенсивлиги жиҳатидан анчагина катта нагрузкани бажаришга то`г`ри келади. Ко`пинча бу нагрузка мусобақа нагрузкасидан ҳам ортиқроқ бо`лади. Маълумки, о`йинда фаол иштирок етган о`йинчи ҳаракатланади, сакрайди, то`пга зарбали уруш қилади, то`сиқ қо`яди ва ҳакозо. Бундай шароитда бажараётган ишнинг даражаси организмнинг фақат енергетика имкониятига бог`лиқ бо`лмай, балки маълум даражада, нерв – мушак кординациясига, техник камолотга ва ҳаракат фаолиятининг мустаҳкамлигини ҳамда тежамкорлигини таъминлаб берувчи бошқа факторларга ҳам бог`лиқ бо`лади.
Спортчиларнинг функционал имкониятлари мушаклардаги енергетик моддаларни умумий захирасидан ташқари гипаксия холатига психик тайёргарлик билан қаршилик ко`рсата билиш яъни толикишни чикарадиган кислород етишмаслигига бардош бера олишига ҳам бог`лиқ.
Организмни хаддан ташкари катта иш таъсирида толиқишдан сақлаб қолишга субъектив толиқиш сезгиси ёрдам беради. Толиқиш спортчи бажарган ишга доимо адекват бо`лавермайди. Мураббий спортчини толиқиш аломатларига то`г`ри баҳо беришга, о`з организмининг хақиқий ишчанлигини билишга о`ргатиши керак. Шу билан бир қаторда, шикастланишлар даставвал қаттиқ толиқишдан, нагрузканинг хажми ва интенсивлиги жуда катта бо`лишидан, разминканинг етарли даражада бо`лмаганлигидан келиб чиқишлигини есда тутиш керак.
Волейболда ҳаракат фаолияти специфик бо`лгани учун машг`улотнинг турли интенсивликда бажариладиган машқлари қисқа ва айтарли узоқ интервал вақт суст ва фаол дам олиш билан биргаликда олиб борилиши лозим.


Тайёргарликнинг бошлангич босқичида жисмоний сифатларни тарбиялаш.
ТЕЗКОРЛИК – маълум ишнинг қисқа вақт ичида бажарилишини талаб етувчи сифат бо`либ, уни самарали ривожлантириш айниқса ёш болаларда (7-11 ёш) яхши натижа беради. 12-15 ёшли болаларда тезкорликнинг ривожланиши ко`проқ уларнинг мушак кучини, тезкорлик – куч сифатини орттириш ҳисобига ро`й беради.
Тезкорлик учта таркибий қисмдан иборат:
Оддий акс таъсир (тезкорлик). М: жойда о`тирган ҳолда турли ташқи таъсирларга (лампочканинг ёниши, иссиқ, совуқ, товуш ва ҳакозо) тез «жавоб» қайтариш.
Мураккаб акс таъсир ёки тана ҳаракати билан таъсирларга (вазиятга) «жавоб» қайтариш. М: боксчи, футболчи, волейболчини тезкор ҳаракати.
Сиклик ҳаракатнинг қайтарилиши. М: велосипедчи, сузувчининг тезкор ҳаракати.
Тезкорликнинг ушбу тараққий қисмлари бир-бири билан узвий бог`лиқ бо`лмайди, яъни оддий акс таъсир ҳаракатини қанчалик ко`п машқ қилинса ҳам тана ҳаракати ёки сиклик ҳаракат деярли ривожланмайди ва аксинча.
Тайёргарликнинг бошлангич босқичида тезкорлик сифатини тарбиялаш қуйидаги восита – машқлар ёрдамида амалга оширилиши мақсадга мувофиқдир: ҳаракатли о`йинлар, қисқа масофага югуриш, турли естафеталар, сакрашга оид машқлар, гимнастика ва акробатика машқлари, қоидаси соддалаштирилган спорт о`йинлари. Мазкур воситаларни қо`ллашда комплекс услубдан фойдаланиш яхши самара беради.
Ушбу босқичда тезкорлик ва тезкор куч сифатларини ривожлантириш билан бир қаторда мушаклар кучини тараққий еттиришга еътибор бериш лозим.