Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Таянч тушунчалар:
Жисмоний тайёргарлик, вазифалар, мазмуни У.Ж.Т, М.Ж.Т, функционал, тезкорлик, чаққонлик, егилувчанлик, чидамкорлик, куч.


Назорат учун саволлар.
Жисмоний тайёргарлик
Жисмоний тайёргарликнинг вазифаси ва мазмуни
Умумий жисмоний тайёргарлик
Махсус жисмоний тайёргарлик
Функционал тайёргарлик
Жисмоний сифатларни тарбиялаш
Жисмоний сифатларни о`заро бог`лиқлиги
Фойдаланилган адабиётлар:
Айрапетянц Л.Р. Годик М.А. «Спортивние игри» Тошкент Ибн Сино 1991 г.
Айрапетянц Л.Р. Баирбеков М.Г. Волейбол (курс спортивного совершенствование в ВУЗ Методические рекомендация) Тошкент 1994 г
Железняк Ю.Д. Ивойлов А.В. Волейбол. Учебник для ИФК. ФИС 1991 г. Москва.
Железняк Ю.Д. Айрапетянц Л.Р. Пименов М.П. Кунянцкий В.А. Массовий волейбол. Ибн Сино 1994 г.
Пименов М.П. Волейбол специалний упражнение Киев 1993 г.
К мастерству в волейболе Ю.Д Железняк 1988 г. М.
Юнний волейболист Ю.Д Железняк 1988 г. М.
Волейбол маърузалар то`плами Т. 2004 й.


5-Мавзу: Волейболчилар спорт машг`улотининг умумий асослари.

Режа:
Спорт машг`улоти ҳақида тушунча

Волейбол – спорт тури сифатида
Спорт машг`улотининг қонуниятлари

«Спорт» ва «спорт машг`улоти» ҳақида тушунча.

Спорт – бу том маънода о`заро мусобақа, шу мусобақага махсус тайёргарлик, еришилган натижа – самара ва ушбу ё`налишдаги ижтимоий муносабатларни ифодалайди. Спорт ёрдамида инсон о`зининг жисмоний ва психофункционал кийинчиликларга бардош бериш фазилати ҳамда сог`лигини шакллантиради. Бинобарин, спорт кенг камровли ижтимоий омил тарзида мафкуравий тарбиянинг муҳим стратегик «қурол»ларидан бири бо`либ ҳисобланади.
Замонавий спорт ко`пдан-ко`п мустақил турлардан иборат бо`либ, ҳар бир спорт тури о`зининг ихтисослашган восита – малака ко`никма усул ва услубларига ега бо`лади.
«Машг`улот» ингилизча «тренинг» со`зидан иборат атама сермаъно тушунча бо`либ, турли ё`налишларда сурункасига машқ қилишни англатади. Масалан, «аклий машқ қилиш» (шеър, кушик ёдлаш, мусиқа устида машқ қилиш ва ҳакозо), «Жисмоний машқ қилиш», «хайвонларни машқ қилдириш» (илмий тадкикот, сирк каби тушунчалар мавжуд).
Спортда «машг`улот» тушунчаси ко`проқ «спорт тайёргарлиги» маъносини англатади. Лекин бу икки тушунча бир маънони англатади деган со`з емас. «Спортчининг тайёргарлиги» бу кенг маъноли тушунча бо`либ, барча тайёргарлик турлари (жисмоний, техник, тактик, психологик тайёргарлик), шарт-шароит, услуб ва усулларни о`з ичига олади.
Мунтазам спорт машг`улоти натижасида инсоннинг ҳаракат фаолияти шаклланиб боради, янги ҳаракат шакллари вужудга келади, хаётий зарур ҳаракат малакалари (чопиш, сакраш, юриш ва ҳакозо), ко`никмалари такомиллашади, психик сфатлар (фикрлаш, онг, ирода, диккат, хиссиёт ва бошқа) сайқал топади. Муайян спорт турига хос ҳаракат малакалари мукаммаллашади.
Волейбол спорт тури сифатида инсоннинг жисмоний жиҳатдан ҳар томонлама ривожланишига олиб келади. Маълумки, замонавий волейбол о`з хусусияти, моҳияти, мазмуни билан киши организмига катта талаблар қо`яди. Волейбол бо`йича мунтазам машг`улот қилиш барча жисмоний, техник, тактик, психофункционал сифатларни такомиллаштиради. Волейболга хос турли ё`налишда ва тезликда узоқ вақт давомида (1,5 - 2 соатгача) ижро етиладиган техник ва тактик малакалар шуг`улланувчининг умумий ва махсус чидамкорлигини шакллантириб боради. О`йинда ижро етиладиган якка, гуруҳ ва жамоа ҳаракатлари о`заро қо`ллаб - кувватлаш, о`заро ёрдам, ҳамжиҳатлик хислатларини намоён қилади.
Спорт машг`улотининг мақсади, вазифалари ва мазмуни. Спорт машг`улоти – бу педагогик жараён бо`либ, о`з олдига о`йин малакаларига о`ргатиш, уларни такомиллаштириш, якка, гуруҳ ва жамоа техник ҳамда тактик ҳаракатларини о`злаштиришни мақсад қилиб қо`яди.
Вазифалари:
маънавий ва рухий хислатларни тарбиялаш;
асосий жисмоний сифатларни тарбиялаш (куч, тезкорлик, чаққонлик, чидамлилик, егилувчанлик);
хаётий зарур ко`никма ва малакаларни шакллантириш (юриш, чопиш, сакраш, улоктириш, сузиш) ;
«Алпомиш ва Барчиной» тест талабларини тайёрлаш ва топшириш;
техник ва тактик ҳаракатларни ижро етишда зарур қобилият ва махсус сифатларни тараққий еттириш;
о`йин малакалари – техник ва тактик ҳаракатларни юқори савияда ижро етишни о`злаштириш;
хужум ва ҳимояда мақсадга мувофиқ ҳаракат қилишни шакллантириш;
волейбол бо`йича назарий билимлар ва амалий ко`никмаларни егаллаш (режалаштирув хужжатлари, кундалик юритиш, о`ргатиш технологияси, хакамлик амалиёти, иш қобилиятини тиклаш воситалари);
о`злаштирилган о`йин малака ва ко`никмаларни мусобақада самарали қо`ллашни жорий етиш;
Спорт машг`улотининг услубий тамойиллари – онглилик ва фаоллик, мунтазамлик, ко`ргазмалилик имкониятига қараб машқ бериш ва якка холатда ҳамда тараққий еттира боришдан иборат.
Онглилик ва фаоллик – машг`улотларга онгли ва фаол қатнашиш, машг`улотнинг мақсади, вазифалари, услуб ва воситаларини чуқур англашни, тушунишни тақозо етади. Бериладиган топшириқларга, ижро етиладиган машқларга онгли ва фаол ёндашишни талаб қилади.
Мунтазамлик узлуксизлик тамойили машг`улотларни сира колдирмасдан шуг`улланишга, машг`улот машқларини о`з вақтида о`злаштириб боришга даъват етади.
Кургазмалилик тамойили – дастлабки (бошлангич) о`ргатиш босқичида техник ва тактик ҳаракатларга о`ргатишни расмлар, жадваллар, о`қув филмлари, тасвирий филмлар, муайян машқни мураббийнинг о`зи намойиш қилиши орқали амалга оширишни, машқларни о`злаштириш самарасининг ортигини таъминлайди. Мураббийлар ко`п воситалар ёрдамида машг`улотни ко`ргазмали ташкил қилиши юқори малакали волейболчиларни тайёрлашда катта аҳамият касб етади.
Имкониятга қараб машқ бериш ва ихтисослаштириш тамойили машг`улотларда қо`йиладиган вазифалар ва қо`лланиладиган машқлар о`з шиддати (тезлиги), мураккаблиги ва «ог`ир» «енгиллиги» жиҳатидан шуг`улланувчиларнинг ёши, жинси, тайёргарлиги каби хусусиятларга мосланган бо`лишини талаб қилади. Машг`улотдан машг`улотга вазифа ва машқларни оддийдан мураккабга, енгилдан ог`ирга, о`тилгандан о`тилмаганига тартибда қо`ллаш мақсадга мувофиқдир.
Волейболчининг бо`йи, қадди-қомати, ҳаракатчанлиги, фикрлаш, тахлил қилиш, фарқлаш, шахсий истеъдоди, жисмоний ва психофункционал имкониятига қараб, о`йин малакаларини ижро етишда ундан о`зига хосликнинг ихтисослашувини ривожлантириш керак бо`лади.
Тараққий еттириш тамойили – вазифа ва топшириқларни мураккаблаштириб бориш, машг`улот нагрузкасининг хажми ва шиддатини ошира бориш, техник ва тактик малакаларини мукаммаллаштириб боришга қаратилган.
Спорт машг`улотининг қонуниятлари – юқори натижаларга ё`налтириш, умумий ва махсус тайёргарликнинг узвий бог`лиқлиги, машг`улот жараёнининг узликсизлиги нагрузкани аста секин ошира бориш ва максималлаштириш, машг`улотнинг даврийлигидан иборат.
Волейболчилар тайёрлашнинг асосий воситалари бо`ш жисмоний машқлар ҳисобланади. Жисмоний машқлар икки гуруҳга бо`линади: асосий ва ёрдамчи жисмоний машқлар.
Асосий машқлар техник, тактик ва о`йин машқларини о`з ичига олади.
Ёрдамчи машқлар асосий машқларни мукаммал о`злаштиришга қаратилган.
Тайёргарликнинг турлари – жисмоний, техник, тактик, психологик, о`йин ва назарий тайёргарликдан иборат.
Ҳар бир тайёргарлик турларининг о`з услублари мавжуд.
Жисмоний сифатларни ривожлантириш услублари:
Куч ва тезкорлик – куч сифатларини ривожлантириш услублари:
Қисқа вақт давомида кучланиш услуби.
Машқни имконият борича бажариш.
Аралаш.
Айланма услуб
Тезкорликни ривожлантириш:
Қайтариш услуби.
Аралаш.
Айланма.
О`йин.
Мусобақа.
Чидамкорликни ривожлантириш:
О`згарувчан услуб.
Қайтариш.
Машқни кетма-кет бажариш.
Оралиқ.
О`йин.
Чаққонликни ривожлантириш:
Илгари о`злаштирилган машқларни ижро етиш шарт шароитини мураккаблаштириш.
Машқларни ко`пёклама ё`налишда ижро етишни о`злаштириш.
Машқни ижро етиш амплитудасини о`згартириб бажариш.
Машқнинг тезлиги, шиддати ва қайтарилишини о`згартириш.
Бир турли ҳаракатдан бошқа ё`налишдаги ҳаракатга утиш.

Егилувчанликни ривожлантириш:

Чо`зилишга (егилиш, бурилиш, букилиш) оид машқларни чегарада бажариш.
Егилувчанликни ривожлантирувчи машқларни фаол ижро етиш.
Шундай машқларни секин суст ижро етиш.
Қайтариб ижро етиш.
Егилиш, букилиш, бурилиш, мушакларни «сиқиш» ва бо`шаштириш машқларини қайта-қайта бажариш.
Техник тайёргарлик услублари:
Ко`рсатиш намойиш қилиш;
Тушунтириш;
Машқни то`лиқ ҳолда о`ргатиш;
Қисмларга бо`либ о`ргатиш;
Қайтариш;
Мураккаблаштириш ва «ог`ирлаштириш»;
Чарчаган холатда машқ бажариш;
Ташқи таъсирлар шароитида машқ бажариш;
Аралаш;
О`йин;
Мусобақа услуби;
Машқ ижросини тахлил қилиш;
О`қув о`йини;
О`ртоқлик учрашувлари о`тказиш;
Тактик тайёргарлик услублари:
Макетлар, тасвирий ва о`қув филмларидан фойдаланиб ко`рсатиш;
Тренажёрлардан фойдаланиб о`ргатиш;
О`қув о`йинида якка, гуруҳ ва жамоа тактик малакаларини о`злаштириш;
О`йин жараёнини тасвирга тушириш ва уни о`рганиш:
Психологик тайёргарлик услублари.
Ишонч хосил қилиш, тушунтириш, ко`рсатма бериш;
Тахлил ва фараз қилишни о`ргатиш;
Аутотренинг – ишонтириш;
Раг`батлантириш;
Жазолаш;
Топшириқ бериш.
Чарчоқ холатида машқ бажариш;
Хаяжонлик, тушкунликка тушиш, қо`рқув асоратларини бартараф қилиш;
Мураккаблаштирилган шароитда о`йин ташкиллаштириш;
О`йин партияларини ко`пайтириш.
О`йин тайёргарлиги услублари.
О`йин услуби;
Мусобақа;
Расмий мусобақаларда иштирок етиш