Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

1.8. Qurilish mashinalarining boshqarish sistemasi 
Oddiy pulьt orqali ularga o’rnatilgan priborlarga asosan-dasta (rukoyatka), pedallar, 
knopka, richagli uzatmalar sistemasi, tortuvchi tayanch, sharcha (zolotnik), trubalar, 
qo’shimcha moslamalar ya’ni ularni tekshirib turuvchi dvigatelь xarakati, mexanizm uzatmasi 
va ishchi jixozlarini kiritish mumkin. Boshqarishni osonlashtirish, mashinistga sharoitni 
yaxshilash, tashqi ta’sirdan muxofazalash maqsadida ularning barchasi maxsus kabinaga 
o’rnatiladi. Boshqarish sistemasi, ish unumdrorligiga va operatorni toliqib ketishiga ancha 
ta’sir etadi. SHuning uchun unga turli-tuman talablar katta bo’ladi. 

---

66 
Boshqarish sistemasi ishonchli, yaqqol ko’zga tashlanadigan, sekin-asta xarakatni 
ko’taradigan, xavfsiz, yengil va operator uchun qulay bo’lishi kerak. 
Richag xolati operatorga qaysi tomonga xarakat tasavvurini berishi, ozroq vaqtda 
sozlash talab etiladigan bo’lishi kerak. 
Boshqarish vazifasiga qarab: to’xtatish moslamasi, mufta, dvigatelь, ishchi qismlaridan 
iborat bo’ladi (1.32 -rasm). 
Energiya uzatish usuli bo’yicha: mexanik richagli, elektrli, gidravlik, pnevmatik, 
jamlangan, 
shuningdek 
avtomatlashtirish 
ko’rsatkichi bo’yicha: avtomatlashmagan, 
avtomatlashgan turlarga bo’linadi. 
Afzalligi: ishchi elementlar xarakati sekin-asta uzatiladi, sozlash imkoniyati yaxshi, 
to’satdan paydo bo’lgan xarakatni yumshoq uzatib beradi. 
Kamchilligi: ishchi suyuqligini bosimi ish bajaruvchi qismlarda tezlik bilan o’sadi 
(0,1...0,2 sek) va uni birdaniga o’chib qolishi va bunda konstruktsiya elementlarida dinamik 
kuchlanishni xosil bo’lishiga olib keladi. 
Bu muammolar asosan xavo bilan ishlovchi boshqarish sistemalarida tuzatilib, qurilish 
mashinalarida keng foydalanilmoqda. Bunday sistemalarda bosim 0,7...0,8 MPa bo’ladi. 
Drossel moslamasi orqali vaqt bo’yicha, bosim sekin-asta, yengil, oson ortishi mumkin 
(kerakli miqdordagi bosim bilan). Xavo, kompressor orqali yuboriladi. Kamchilligi: xavoni 
obdon, turli xil chang, iflosliklardan, loy va namdan tozalash, kondensatni o’z vaqtida undan 
chiqib ketmasligi, natijasida uni sovuqda muzlashga olib kelishi mumkin. 
Ishchi bosimlar sistemalarda avtomatik va damlanma g’ildirakli mashinalarning rul 
qismini boshqarishida gidroprovod tuzilmalar orqali ishlatiladi. Bu tuzilmada kuchlanish 
quvvati xosil bo’lib, natijada rul boshqariladi. Gidravlik va pnevmatik tuzilmalar, ma’lum bir 
masofada turib boshqarishni va mashina ishini avtomatlashtirishga imkoniyat yaratadi.