Ушбу ы=ув =ылланма в 5140900 касб таълим (бинолар ва иншоотлар =урилиши) йыналиши быйича билим олаётган талабалар, 3-йиллик ма

4.2.Mashinalarning yer qazuvchi qismlari va ularning grunt bilan o’zaro ta’siri 
Er qazuvchi ishchi qismlar (cho’mich tishlari, bulьdozerlarning surgilari, yumshatgichlar 
va x.k.) gruntni massivdan ajratib olishda asosiy qismlar xisoblanadi. 
Er qazuvchi va qazib-tashuvchi mashinalarning konstruktsiyalarida, gruntlarni massivdan 
ajratib olishdagi ketma-ketlik bilan bajariluvchi ish jarayonlari (surish, tekislash, ko’mish va x.k.) 
asosan mashinaning mashinaning ishchi qismlari cho’michlar orqali (ekskavator, skreper) yoki 
to’kiladigan joydagi gruntni (bulьdozer, greyder) suradigan mashina qismlari yordamida 
bajarilib, cho’michlar yoki surgichlar deb yuritiladi. 
CHo’michlarning ishchi qismlari, gruntni massivdan qirqib oluvchi tishlardan yoki 
tishlarsiz tarzda tayyorlanadi (4.1-rasm). 
Tishlarsiz tayyorlangan kesib oluvchi qismlarga ega bo’lgan cho’michlar asosan qum va 
yumshoq gruntlar uchun, tishli xolda tayyorlangan cho’michlar asosan qum va yumshoq gruntlar 
uchun, tishli xolda tayyorlagan cho’michlar asosan qattiq 
4. 1. -rasm, Yer ishlari uchun mashinalarning asosiy ishchi 
qismlari a)yumshatgich tishi, b...j)to’g’ri va teskari cho’michli, 
draglayn, yuklagich, greyfer va tekislovchi ekskavatorlar cho’michi, 
z)skreper cho’michi; i)bulьdozer otvali. 
Yopishqoq va loysimon gruntlar uchun qo’llaniladi. qazishda cho’michni qirquvchi qismi yoki tishlari 
gruntga botib, massivdan gruntni xarakatlanishi xisobiga ajratib oladi. Yumshatilgan grunt 
cho’michga to’ladi va kerakli joyga to’plash uchun uzatiladi. Gruntni kesib qisqa masofaga 
suruvchi ishchi qismlarga ega bo’lgan cho’michlarni pastki qismlari kesuvchi moslama pichoq 
bilan jixozlangan bo’ladi. Yer qazuvchi ishchi qism o’tkirlangan pona shaklida bo’lib, oldingi (1) va 
keyingi (3.) tomonlardan iborat bo’ladi. (4. 2-rasm). 

---

105 
Yon tomonlarning kesishuvchi chizig’i
«kesuvchi 
qirra» (2) deyiladi. Kesuvchi qirra yoki pona parametrlari: 
o’tkirlik
burchagi 

,
kesish burchagi 

va pona orqasidagi burchak 
Q dan iborat bo’lib, ponani xarakat yo’nalishiga nisbatan 
qiyaligining o’zgartirish natijasida yuzaga keladi. O’tkirlik burchagi esa kesuvchi qirra grunt bo’ylab 
xarakat qilib, uni massivdan ajratadi va qirindi xosil qiladi. Uning shakli va o’lchamlari
ishlov berilayotgan grunt turiga
bog’liq (4.3-rasm) bo’ladi. 
Natijada grunt AV va Ye/ tekisliklarda VSDE perimetr bo’ylab, massivdan ajraladi. 
Ko’ndalang kesim yuzasi va o’lchamlari grunt turiga bog’liq ravishda o’zgarib turadi. Bir xil 
qalinligi (S) ni o’sish bilan ishchi qismga qo’yilayotgan kuch xam o’sadi. Lekin qirqilayotgan gruntni 
ko’ndalang kesim yuzasi sekinroq ortadi. SHunday bir xolat yuzaga keladiki, kesish qalinligi