Utayeva feruza xolmamatovna
JTAKEning Govurqal’a va Erk qal’adagi tadqiqotlari
Download 2.15 Mb. Pdf ko'rish
|
12630 2 B2855E2657369D507718BB519694CD97423CFCFC
|
2.2. JTAKEning Govurqal’a va Erk qal’adagi tadqiqotlari
JTAKE - Janubiy Turkmaniston arxeologik kompleks ekspeditsiyasi 1945 -yil Turkmaniston FA Prezidiumi qoshida professor M,Ye.Masson boshchiligida tashkil qilingan. JTAKE boshchiligida Janubiy Turkmanistonda tosh davriga ta’luqli Jabal makoni, neolit davriga ta’luqli Joytun madaniyati, eneolit davriga ta’luqli Anov, Nomozgohtepa, jez davriga Oltintepa, va ilk temir davriga Yoztepa va ayniqsa Parfiya madaniyati bo‘yicha muhim tadqiqotlar olib borilishi natijasida dastlabki insonlar yashagan qishloqlar, shahar makonlari va ularning hayot tarzi o‘rganildi. Janubiy Turkmaniston arxeologik kompleks ekspedistichsi (JTAKE) va O‘rta Osiyo davlat universiteti (hozirgi O‘zMU) “O‘rta Osiyo arxeologiya” kafedrasi ilmiy jamoasi 30 yildan ortiq davr mobaynida vohaning antik davri markazi bo‘lgan Govurqal’a va Erkqal’a yodgorliklarida keng ko‘lamdagi arxeologik qazishmalarni olib boradilar. Mazkur tadqiqot ishlarida kafedra arxeolog olimlaridan 22 M.E.Masson Z.I.Usmanova, M.I. Filanovich va boshqalarning xizmatlari katta. Mahalliy arxeologlardan D.Durdiev va qadimshunos arxeolog olim G.A. Kosholenkolar ham vohadagi boshqa bir arxeologik yodgorliklarni o‘rganishga o‘z hissalarini qo‘shishgan. Bu davrga oid manzilgoh va ko‘hna shaharlar me’morchiligi Janubiy Turkmanistonda nisbatan ko‘proq o‘rganilgan. Bu hududlardagi eng yirik ko‘hna shahar Marvdagi Govurqal’a hisoblanadi. Govurqala o‘lchamlarining yig‘indisi 7,5 km. ga teng. Ahamoniylar davrida Marvning markazi Govurqala shimoliy tomonining markazida joylashgan Erkqala istehkomi bo‘lgan. Mil.avv. I ming -yillik o‘rtalarida ushbu istehkom baland loy devor bilan o‘rab olinadi. Erkqal’aning markazida yirik me’moriy inshootlar hukmdor saroyi va diniy majmua qad ko‘taradi. Istehkom xom g‘ishtdan bunyod etilgan mustahkam poydevor ustiga qurilib, yagona darvozasi shahar tomonga qaratilgan. Arxeologik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, Ahamoniylar davridayoq “Marg‘iyona shahri” mavjud edi. Bu davrda Marv vohasidagi Erkqal’a maydoni 1800x500 metr bo‘lgan shahar tipidagi yodgorlik bo‘lgan. Govurqal’a hududlari ham aynan mana shu davrda o‘zlashtiriladi. Tadqiqotlar natijalariga ko‘ra, bu yodgorlik o‘sha davrdayoq shahar xususiyatiga ega bo‘lib, butun vohaning markazi edi. Davr oxirlariga kelib ko‘hna shahardagi hayotning faolligi kuchayadi. Govurqal’a ko‘hna shahri hududining shimoli-sharqiy va markaziy qismlaridagi madaniy qatlamlar jadallik bilan to‘lib boradi.Tadqiqotchilarning fikricha, aynan mana shu aholi punkti makedoniyalik Aleksandr yurishlari davrida yunon-makedon qo‘shinlari tomonidan egallanadi. Kuriy Rufning ma’lumoticha, Aleksandr, “Ox va Oks daryosidan o‘tib Marg‘iyona shahriga keldi”, degan xabari aynan mana shu aholi punktiga taaluqli deb hisoblanadi. Arxeologik ma’lumotlar natijalariga ko‘ra, ushbu shaharning bo‘ysundirilishi tinchlik xususiyatiga ega bo‘lib, urbanizastiya jarayonlariga ta’sir etmagan. Aynan mana shu shahar qayta nomlanib Aleksandriya nomini olgan. Tadqiqotlar natijalaridan xulosa chiqaradigan bo‘lsak, Aleksandr tomonidan asos solingan joylar - shaharlar yoki mustahkamlangan qal’alar bo‘lgan. 23 Marg‘iyonaning poytaxti Marv shahridagi ko‘pgina madaniy qatlamlar ham yunon-baqtriya davriga oiddir. Aleksandr Marv mudofaasini bir-biriga yaqin masofada joylashgan oltita chegara qal’alari bilan mustahkamlagan. Marvning mudofaa qudrati Selevka I va Antiox I davrida mustahkamlanadi. Aleksandrga o‘xshab, ular ham eski devorlarni mustahkamlaganlar, yangi mustahkam devorlar barpo etganlar va Marvni o‘z nomlari bilan nomlaganlar. Antiox I shaharni ham o‘z ichiga olgan butun Marv vohasini o‘zun devor bilan o‘ragan. Ahamoniylarning aynan qal’asi Erkqal’ami yoki Govurqal’ami, Aleksandrning nomi bilan nomlangani aniqlanmagan. Nima bo‘lganda ham, Selevka I va Antiox I davrlarda Marv vohasi to‘liq devor bilan o‘ralganligi aniq. Bu devorning qoldiqlari hozirgacha qisman saqlangan. Ta’kidlash joizki, o‘z vaqtida S.A.Vyazigin ham bu yerda juda katta mudofaa tizimi barpo etilganini ta’riflagan. Erkqal’aning 24 metr devorli qo‘rg‘oni Bog‘dod sultoni al-Mansurni hayratda qoldirgan Qadimiy Marvning qal’asi Erkqal’ada shoh saroyi, xizmatchilar xonalari va ma’muriy inshootlar joylashgan. G.A.Pugachenkovaning taxminlariga ko‘ra, O‘rta Osiyo antik davr shaharlarining qal’alari ma’muriy binolar markazlashgan joy bo‘lib bu yerda hukmdor huzuridagi xizmatkorlar, omborxonalar, garnizon inshootlari joylashgan. Download 2.15 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|