Узбекистон олий ва урта махс

NAZARIY MASHGULOT
MATERIALLARI

1. 
   mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarni tasviriy kobiliyati va ijodkorligini rivojlantirish (2 soat).
   

Reja

1. 
   Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat vositasida bolalarning kobiliyatlari va ijodkorligini rivojlantirish.
   
2. 
   Tasviriy faoliyatning turlari.
   

Tayanch tushunchalar: tevarak-atrof, mux,it, jarayon, shakllanish, omil, tushuncha, odat, tasavvur, dunyosarash, tafakkur, mulotsot.
Uzbekistan Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi “2017-2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tugrisida”gi P^-2707-sonli karori ijrosini ta’minlashda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan yaxshilash, ta’lim - tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlarini tatbik etish, malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, bolalarni uar tomonlama intellektual, aulokiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, ta’lim muassasalarining moddiy texnika bazasini, Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish buyicha 2017-2021 yillarga muljallangan dasturida belgilangan vazifalarni amalga oshirish chora-tadbirlari rejasi ishlab chikildi. Maktabgacha ta’limning vazifasi bolalarni xalkning boy milliy, madaniy-tarixiy merosi va ma’naviy axlokiy jiuatdan tarbiyalash: bolalarda milliy vatanparvarlik uislarini shakllantirish, maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish eutiyojini, ukishga intilish moyilliklarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash, bolalarning tafakkurini rivojlantirish, uzining fikrini mustakil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish, bolalarning jismoniy va ruuiy sogligini ta’minlashdan iborat.
Asosiy maksadlardan yana biri zamonaviy tasviriy san’at orkali bolalardagi kobiliyat uamda imkoniyatlarni aniklab, ularni tugri shakllantirish va yuzaga chikarishdir.
Tasviriy san’atning uziga xos murakkabliklarini tushunib, uning nozik kirralarini maktabgacha yoshdagi bolalarga ulashish mauoratiga ega bula oladigan tarbiyachilarni etishtirib chikarish vazifasi turibdi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat vositasida bolalarning estetik kobiliyatlarini shakllantirishda tarbiyachining urnibekiyos. U chukur bilim va yukori malakaga ega bulishi, buning uchun muntazzam ravishda uz ustida ishlashi, uzining ilmiy nazariy saviyasini tinimsiz kutarishi, ilgor tajribalarga tayanishi kerak.
Davlat umumilliy dasturi ta’lim tizimini tubdan islox kilish, uni xam shaklan, xam mazmunan zamon talablariga moslashtirish, ta’lim sifat- samaradorligini uzluksiz
takomillashtirib borishga yunaltirildi.
Tasviriy faoliyati buyicha maktabgacha ta’lim muassasasi dasturi va maktabda tasviriy san’at dasturi bolalarda tevarak atrofga nisbatan, san’at bolalarda estetik munosabatni tarbiyalash ijodiy kobiliyat va tasvirlashlarini rivojlantirishni kuzda tutadi. Maktabgacha ta’lim muassasasi mashgulotlarida, maktabda muvaffakiyatli ukib ketishlari uchun zarur bulgan vazifalar xal etiladi. Rasm, applikatsiya, loy ishlari jarayonida bolalarda fikr yuritishning analiz, sintez, takrorlash, konkretlashtirish kabilar shakllanadi. SHuningdek bu jarayonlarda bolalar jamoada ishlashga, uz xarakatini urtoklarining xarakatiga buysundirishga urganadilar. Bolalar maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyati mashgulotlari bolalarda, ukuv faoliyatida zarur bulgan malaka kunikmalarni shakllantiradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarining tasviriy faoliyat birlamchi yunalishi maktabgacha yoshdagi bolalarni badiiy-estetik tarbiyalash xisoblanadi.
Bu yunalishning samarasi estetik yunalishning barcha vositalarini (teatr, musika, badiiy adabiyot, rasm chizish, applikatsiya va boshk.) kompleks tarzda kullanilgandagina anik buladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida utiladigan “Tasviriy faoliyat” mashgulotlari bolalarga beriladigan estetik tarbiya masalalarini echishda katta axamiyatga ega. CHunki tasviriy faoliyat uz xususiyatiga kura badiiy faoliyat xisoblanadi. Badiiy faoliyat mashgulotlarining barcha turlari bolalarda guzallikni bilish uchun, borlikka emotsional-estetik munosabatni rivojlantirish uchun keng imkoniyatlarni ochib beradi.
“Tasviriy faoliyat” mashgulotlari jarayonida:

1. 
   Badiiy didni tarbiyalash;
   
2. 
   Amaliy badiiy faoliyat va malakalarni rivojlantirish;
   
3. 
   Fantaziya, ijodiy fikrlash va tasavvur kilish, idrok kilishni rivojlantirish;
   
4. 
   Kulning anik xarakatlari va barmoklarning mayda motorikasini
   
5. 
   rivojlantirish;
   
6. 
   Kasbiy badiiy-ijodiy faoliyat kurtaklarini namoyon bulishi uchun imkon yaratish kabi ta’limiy va tarbiyaviy masalalar xal etib boriladi.
   

Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun ishlab chikilgan takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturining tuzilishi va mazmunining taxlilidan ayonki, kichik guruxlardan boshlab eng kup vakt tasviriy faoliyatga ajratilgan.
Agar tasviriy faoliyatning turlari

• 
  rasm (2soat),
  
• 
  applikatsiya (0,5 soat),
  
• 
  kurish-yasash (0,5 soat)
  
• 
  loy ishini (1 soat) kushib xisoblasak, jami 4 soatni tashkil etadi.
  

Xdftalik yuklama 12 soatni tashkil etilishini e’tiborga oladigan
bulsak, tasviriy faoliyat barcha faoliyatlarning uchdan bir kismini tashkil etadi.
Demak, tasviriy faoliyat integrativ mazmun kasb etuvchi eng katta bulim xisoblanadi va faoliyatning boshka turlari bilan mantikiy va didaktik boglikdikda amalga oshiriladi. Bu omil tasviriy faoliyat mashgulotlari mazmuni va metodikasini faoliyatning boshka turlariga xamoxang tarzda takomillashtirib borish lozimligini anglatadi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida tasviriy faoliyat mashgulotlarda bolalar asosan amaliy ish bajaradilar, san’at asarlarini bilan rasmga karab xikoya kilish; maktabda esa tasviriy san’atning turlari rang tasvir, grafik, xaykaltaroshlik va dekorativ san’at asarlari bilan yanada chukurrok tanishadilar. Maktabgacha ta’lim muassasasida tasviriy faoliyat
mashgulotlari xilma-xildir: rasm chizish, loy, applikatsiya, kurish-yasash mashgulotlari xisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasida keltirilgan mashgulotlarning xammasiga katta axamiyat beriladi. Boshlangich sinflarda ta’lim-tarbiya masalalarining muvaffakiyatli xal etilishi, maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan tasvirlash faoliyati mashgulotlari bilan uzviy ravishda olib boriladi.
Bolalar guruxdagi olib boriladigan tasviriy faoliyat mashgulotlarida, kalam xamda muykalamdan erkin foydalanishga uz xarakterini va kul kuchini idora etishga urganadilar. Bu esa, malakani egallash, bolalarda kulini engil, erkin bir tekisdagi xarakat kilish xususiyatlarini rivojlantiradi. Bolalar turli shakl, kattalik, proporsiyadagi
predmetlarni chizish jarayonida predmetning ish xususiyatiga karab yunalishni saklash zarurligiga, predmetning kattaligiga mos ravishda xarakatlanishga urganadilar. Maktabgacha ta’lim muassasalarida olib boriladigan tasviriy faoliyat mashgulotlarida materialdan tartibli foydalanishga , ularni toza saklashga, fakat zarur materiallardan xamda ularni ishlatish yullarini rejalashtirishga urganadilar. Bu mashgulotlar bolalarda dikkatni va kurish xotirasini rivojlantiradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari tayyorlov guruxida naturaga karab rasm chizish yoki tasvirlashga nisbatan talablar oshadi va bu talablar maktab talabiga yakinlashadi. Naturaga karab tasvirlashda ishning ketma-ketligini kursatib, bolalar tayyorlov va katta guruxdda urganishning boshlangich boskichidagina amalga oshiriladi. Bolalar naturani analiz kilishga butun umumiy shaklni xomaki kogozga tushirib olishga, rasmni naturaga solishtirishga, xato va kamchiliklarini tugrilashga, naturaga uxshatishga urinadilar.
Tasviriy faoliyat mashgulotlarida geometrik shakllarni topa olishga yoki kura olishga, ularni terminlar bilan atashga, kengligi kattaligi, uzunligi, balandligini, kismlarning bir-biriga nisbatan fazoviy joylashishini bilan tanishishni bolalarni maktabni 1-sinfda elementar matematik tushunchalarini puxta egallashlariga yordam beradi.
Kurish-yasash mashgulotlarida materiallardan kurish yasash bolalarda kuz bilan chamalashni shakllantiradi va bolalarni maktabdagi texnik darslarni egallashga yoki uzlashtirishga yordam beradi.
SHunday kilib, tasviriy faoliyat mashgulotlarida bolalardagi badiiy did va ijodiy kobiliyatlar usadi va bu orkali maktabda ukishga tayyorlanib boriladi. CHunki bolalar predmetlar bilan uzviy boglanadilar, ularning uziga xos sifatlari, shakli, rangi, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularni farkini, uxshashligini aniklaydilar, bu esa, bolalarni sensor tarbiyalashga, kurgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi.
Tasviriy faoliyat bolalarni axlokiy tarbiyalaydi. Bolalar ishlarida uz xayotida, jamiyatda bulayotgan vokea-xodisalarni aks ettiradilar, ulardan mamnun buladilar, xayajonlanadilar. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari-boshlagan ishini oxiriga etkazish, oldiga maksad kuyib, ushani bajarishga tomon intilish, kiyinchiliklarni engish, urtoklariga yordamlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifatlari ; ishni baxolash jarayonida, ularda urtoklarining ishga nisbatan real munosabatda bulish, tugri baxolash, uz ishidan va urtoklarining ishidan xursand bulish kabi axlokiy sifatlar shakllanadi.
Tasviriy faoliyat-bu bolalarni uz oldiga kuygan maksadlarini bajarishda tinmay mexnat kilishga undovchi faoliyatdir. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy vositasi xisoblanadi. X,ar bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish bu estetik sezgining bulaklari xdsoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi - rangi, ritmi, proporsiyani chukurrok sezish bilan boglikdir. Bola rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa, shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligidan zavk oladi, baxramand buladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baxo berishni rivojlantiradi. Ularda tasviriy san’at asarlarini tushunishga, ularga nisbatan xis-tuyguni, munosabatni tarbiyalaydi. Tasviriy faoliyat bolalarning badiiy ijodiy usishida muxim urin egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy usishi-bu obrazli fikr yuritish,
estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bulgan malaka, kunikmalarni egallash xisoblanadi. Masalan: tabiatga yoki istiroxat bogiga sayr, kuz faslida ekskursiya uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak atrofni kuzatishda kelib chikuvchi estetik xis- tuygu orkali, tevarak-atrofga, kishilar mexnatiga tugri baxo berish, Vatanga nisbatan muxabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin.
Bolalarni uz ishini yana xam chiroyli va yaxshi bajarish, boshkalarga yokadigan, ular kurganda kuvonadigan kilib yaratish - bu badiiy, axlokiy tarbiyalashning asosiy vazifasi xisoblanadi.
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta axamiyat kasb etadi. Rasm, loy, kurish materiallari buyicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mexnat darslarini muvaffakiyatli egallashlariga asos buladi. Ularni ukuv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning kursatmalarini bajarishga urgatadi. Oldiga kuyilgan vazifani xal etishda, uning asosiy va muxim xal etish yullarini izlab topish bu ukuv faoliyatning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida uz ishini nazorat kilib borish, maktabda vazifalarni bajarishda xam rol uynaydi. SHuningdek, bola tasviriy faoliyat jarayonida psixologik jixatdan xam tayyorlanib boradi.