Узбекистон Республикаси Халк


Download 206 Kb.
bet8/13
Sana16.06.2023
Hajmi206 Kb.
#1500885
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13
Bog'liq
Маънавият асослари Аминова

ТАЯНЧ ТУШУНЧАЛАР.
1. Маънавий баркамол инсон таърифи, баркамоллик
кирралари, мустакиллик тафаккури.
2. Миллий инсон, миллий гурур, уз-узини англаш
хусусиятлари, миллий махдудлик.

Комил инсонни тарбиялаш маънавият сохасида олиб борилаётган ишимизнинг негизини ташкил этади.


Комил инсон тушунчаси урта асрларда ишлаб чикилган булиб, мусулмон Шаркида асосан исломий нуктаи назардан таърифлаб келинган. Аслида «комил инсон» тушунчасининг дунёвий мазмуни борлигини хам эътибордан сокит килиш мумкин эмас. Унинг фалсафий маъноси умуммиллий ахамиятга эга ва умуминсоний кадрият сифатида асрлар давомида сайкал топиб
- 46 -


ТАКРОРЛАШ УЧУН САВОЛЛАР.
1. Амир Темур даврида давлат бошкариш ва маънавий хаёт.
2. «Темур тузуклари» ахлокий нормалар сифатида?
3. Темурийзодалар хаётида маънавий хаёт?
4. Туркистон жадидчилари маънавият хакида?
5. Туркистонда маърифатчилик харакатлари?


4 – МАВЗУ: МИЛЛИЙ МУСТАКИЛЛИК ВА
КОМИЛ ИНСОН.


Р Е Ж А:
1. Мустакиллик ва комил инсонни тарбиялаш муаммолари.
2. Маънавий баркамолликнинг асосий кирралари ва
мезонлари.
3. Миллий уз-узини англаш ва миллий гурур.


МАЪРУЗАНИНГ МУАММОЛАРИ.
1. Мустакиллик даврида маънавий баркамол инсонга
эхтиёж ва унинг сабаблари.
- 23 -

Марказий Осиё Уйгониш даврини асосан икки боскичга булиб урганишни таклиф этади. Биринчиси унинг шаклланиш даври булиб, IX – XII асрларни уз ичига олади. Бу даврда Хоразмий, Фаргоний, Форобий, Ибн Сино, Рудакий, Фирдавсий, Яссавий, Кошгарий, Юсуф Хос Хожиб, Югнакий сингари комусий илм сохиблари, санъат ахиллари яшаган, булар Марказий Осиё Уйгонишидаги фалсафий – илмий йуналишни ташкил этганлар. Иккинчиси Уйгонишнинг етуклик боскичини ифодалайди, у Улугбек, Коший, Али Кушчи, Жомий, Навоий, Бехзодлар яшаб ижод килган XIV – XV асрларни камраб олади. Хронологик жихатдан ёндашадиган булсак, бу давр Темур ва темурийлар яшаган замонлар билан богланади, бунда бадиий – эстетик йуналиш алохида сохани ташкил этади.


Асосий диний конун – коидалар, тамойиллар исломнинг мукаддас китоби булмиш Куръони Карим сура ва оятларида акс этган. Хадис Куръондан кейинги энг муътабар манба булиб, Мухаммад пайгамбарнинг айтган муборак сузлари, юриш – туришлари, насихатлари
- 24 -

хакидаги ривоятлардан ташкил топган. Ислом ислохиятининг илк шакли – Калом юкоридаги манбаларга суянган холда юзага келган фалсафий таълимот булиб, Мовароуннахрда IX асрдан бошлаб кенг таркалади. Шариат – исломнинг ахлокий ва хукукий тизимидан иборат.


Бу давр маънавий маданияти тизимида хадисшунослик, хадис туплаш, уларни урганиб тартибга солиш алохида урин тутади. Мовароуннахрда ислом дини нисбатан кечрок таркалишига карамасдан хадис илми жуда кенг ривож топди. Шуниси диккатга сазоворки, ислом оламининг энг машхур мухаддис – олимлари шу ерда яшаб ижод килдилар. Булар Абу – Абдуллох ибн Исмоил ал-Бухорий (810-870), Абу Исо Мухаммад ибн Исо ат-Термизий (824-892), Абу Мухаммад Абдуллох ибн Абдурахмон ад-Доримий Самаркандий (797-808), Абу Абдурахмон ан-Насоий (830-915), Абу Абдуллох Мухаммад ибн Язид ибн Можжа (824-886) дир.
- 45 -

адабиётни ислох килиш, матбуот эркинлиги, профессионал театрлар ташкил килиш учун кураш олиб бордилар. Уларнинг диккат – эътиборида миллий истиклол учун кураш гояси ётар эди. Афсуски, жамият хаётининг барча сохаларини сиёсатлаштириш, субъективизмга хаддан ташкари берилиш натижасида жадидчиликка пантуркизм, панисломизм ва миллатчилик тамгаси ёпиштрилди. Абдулла Кодирий, Чулпон сингари унлаб миллат гуллари миллатсеварлиги учун катагон килинди.


Узбекистон миллий мустакиллиги туфайли жадидизм маданиятининг мохияти ва мазмунини хакикий илмий тадкик этиш учун имкониятлар яратилди. Жадидизм маданияти узбек халки маънавий хаётининг таркибий кисми, улкан мерос сифатида юкори бахога сазовордир.
Шундай килиб, маърифатпарварлик ва маърифатчилик маданияти Туркистон халклари озодлиги ва мустакиллиги, миллий равнаки йулидаги муайян боскич булиб, халкимиз маънавияти ва маданияти тарихидан алохида урин олади.

- 44 -

Жадидлар авваламбор маориф сохасида ислохотлар утказиб, халк оммасининг саводхонлиги, билими, умумий маданий савиясини оширишга бел боглайдилар. ХХ аср бошларида, бир томондан, улкада чор самодержавиеси манфаатларига мувофик келадиган маънавий кашшоклик, иккинчи томондан, махаллий буржуазия ва диний акидапарастларнинг таъсири мухитида «усули жадид» мактабларининг очилиши улкан ижтимоий-сиёсий ходиса эди.
Маърифатчиликнинг йирик вакили Махмудхужа Бехбудий.
Жадидизм маданиятининг Туркистонда кенг таркалишида крим-татар ислохотчиси Исмоил Гаспирали.
Жадидизм маданиятига Абдурауф Фитрат (1886-1937) хам катта хисса кушди.
Жадидизм маданиятининг учинчи боскичи 1917 йил Октябрь тунтаришларидан бошлаб 30-йилларгача давом этди дейиш мумкин. Бу даврда ахвол янада мураккаблашади. Жадидлар янги мактаблар очиш, тил ва
- 25 -

Маънавият инсонийлик рухи билан сугорилган экан, тасаввуф таълимотининг марказида инсон туришини алохида таъкидлаш лозим. Бошкачада суз билан айтганда, тасаввуфни инсоннинг рухий дунёси тугрисидаги таълимот, фан деб аташ хам мумкин. Тасаввуфшунос Н.Комилов ёзганидек, тасаввуфий таълимотда комил инсон масаласи Оллохга якин бир вужуд сифатида олиб каралади. «У гайб оламидан оддий одамларга хабар берадиган, илми уша гайб илмига уланган кишидир… Тасаввуф ахлининг максади инсоний сифатлардан воз кечишдир. Инсоний сифатлар деганимиз моддий вужуд билан боглик сифатлардир. Тасаввуф ахлида бу нафс дейилади. Нафснинг куткулари куп. Мана шу ёмон хислатлар секин-аста бартараф этилса, яхши фазилатлар шакллана боради. Бу йулда курашган одам ана шу зайлда камол топади. Дунёвий билимларни урганиш, шариат илмини, илохий билимларни эгаллаш ва унга амал килиш – хаммаси бизни камолот сари олиб боради».


- 26 -

Тасаввуф коидалари асосан куйидаги ахлок унсурларида уз ифодасини топган: 1) «талаб» - комиллик сари кадам; 2) «ишк» Уз максадига мехр; 3) «маърифат» - инсон сирларидан вокиф булиш; 4) «истигно» - максадни такдир деб тушуниш; 5) «хайрат» - инсонни феъл – атвордан завкланиш; 6) «тавхид» - максадга ишонч; 7) «факру фано» - комилликка иштиёк сезиш, хосил килган сифатларни амалда куллаш. (Каралсин: Ёкуб Абдумалик. Мактабда тасаввуф. – «Маърифат» газетаси, 1995, 2 август).


Download 206 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling