Uzbekiston respublikasi oliy va urta maxsus ta`lim vazirligi

Ammoniylashtirish. Superfosfat sifatini yaxshilashning usullaridan yana biri bu uning ammoniylashtirilishidir, ya`ni erkin fosfat kislotani ammiak gazi bilan neytrallashdir. Ammoniylashgan superfosfat gigroskopik bulmagan, kuruk, yopishmaydigan kukundir. Uning tarkibidagi azot esa kerakli ozuka elementidir. Superfosfat tarkibidagi erkin fosfat kislotani gaz xolatidagi ammiak bilan neytrallash jarayonida dastlab monoammoniyfosfat xosil buladi:
N<sub>3</sub>R0<sub>4</sub>+ NH<sub>3</sub>= NN4N2R04
Neytrallanish issikligining ajralishi xisobiga massaning xarorati 80-90°S< gacha kutariladi va buning xisobiga superfosfat birmuncha kuriydi. Bunda suvda eriydigan R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>,-, mikdori kamaymaydi.
Nisbatan kuchlirok ammoniylashtirish natijasida xosil bulgan diammoniyfosfat kal`tsiy sul`fat bilan ta`sirlashib, dikal`tsiyfosfatga aylanadi:
N<sub>3</sub>R0<sub>4</sub>+ 2 NH<sub>3</sub> = (NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>HPO<sub>4</sub>
(NH<sub>4</sub>)<sub>2</sub>HPO<sub>4</sub>+ SaS0<sub>4</sub>= SaNR0<sub>4</sub> + (NN<sub>4</sub>)<sub>2</sub>S0<sub>4</sub>
Monokal`tsiyfosfat xam dikal`tsiyfosfatga aylanadi:
Sa(N<sub>2</sub>R0<sub>4</sub>)<sub>2</sub>*N<sub>2</sub>0 + SaS0<sub>4</sub>+ 2NH<sub>3</sub> = 2SaNR0<sub>4</sub> + (NN<sub>4</sub>) <sub>2</sub>S0<sub>4</sub> + N<sub>2</sub>0
Bunday chukur ammoniylashtirish natijasida superfosfatdagi suvda eriydigan R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>.-, mikdori anchagina kamayadi, ammo uzlashadigan RzO,-, mikdori sezilarli uzgarmaydi. Ammoniylashtirishni yanada davom ettirish R<sub>2</sub>O<sub>5</sub>-, retrogradayiyasiga olib keladi — dikal`tsyfosfat usimliklar kiyin uzlashtiriadigan trikal`tsiyfosfat shakliga aylanadi:
2SaNR0<sub>4</sub> + SaS0<sub>4</sub>+ 2NH<sub>3</sub> = Sa<sub>3</sub>(RO<sub>4</sub>)<sub>2</sub> + (NN<sub>4</sub>)<sub>2</sub> S0<sub>4</sub>
Shuning uchun superfosfatning ammiak bilan neytrallash natijasida tarkibida 2% atrofida azot bulgan maxsulot olinadi. Tarkibida kup mikdorda (8% gacha) azot tutgan ammoniylashtirilgan superfosfat olishda neytrallovchi vosita sifatida suyuk ammiakatlar kullaniladi.
Superfosfatni ammoniylashtirish aylanuvchi barabanli ammoniylashtirgichga uzluksiz ravishda superfosfat kiritish va uning yunalishi buyicha okimda gaz xolatdagi ammiak yuborish orkali amalga oshiriladi. Ammiakning me`yori superfosfat massa sining 2% ini, uning yutilish darajasi esa 97-99% ni tashkil etadi. Ammoniylashtirishda xrsil buladigan guvala xrlatdagi superfosfat elanadi va maydalanadi.
Noratog fosforitidan olinadigan superfosfatni ammoniylashtirish ayniksa samarali x,isoblanadi. Bunda kalts`iy va magniy fosfat tuzlarining eritmadan tula ajralishi kuzatiladi va 25°S gacha sovutilganda nafakat monokal`tsiyfosfat kristallanadi, balki magniy va ammoniy fosfatlari x,am turli xil ikkilamchi va uchlamchi tuzlar kristallogidratlari xolatida ajralib chikadi. Shuning uchun ^orator fosforitidan olinadigan superfosfatni ammoniylashtirish natijasida yaxshi fizik xossaga ega bulgan max,sulot olinadi.