Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Download 1.06 Mb.
bet54/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Глюкагон – меъда ости безининг иккинчи гормони. Лангерганс оролчаларидаги α хужайраларда хосил булади. Глюкагон хужайра ичидаги фосфорилаза ферментини фаоллаштиради. Бунинг натижасида жигар ва мускуллардаги гликогеннинг парчаланиши руй беради ва конда глюкоза микдори ортади.
Липокаинпотипептид булиб, безнинг чикарув йуллари эпителийсида хосил булади. Липокаин фосфатидлар хосил булишини ва жигарда ёг кислоталарининг оксидланишини кучайтиради.
Ваготонин – оксил табиатга эга гормон. Унинг таъсирида узунчок миядаги адашган нерв ядросининг тонуси ортади. Бундан ташкари ваготонин эритропоэзни хам кучайтиради.
Центропнеин – оксил табиатга эга гормон. Унинг таъсирида нафас марказининг кузгалувчанлиги ортади, бронхлар кенгаяди. Шунингдек гемоглобиннинг кислородни бириктириш кобилиятини оширади ва кислород ташилишини яхшилайди.
Лангерганс оролчаларидаги Δ-хужайралардан соматостатин гормони ажралади. Соматостатин инсулин, глюкагон ва гастроинтестинал гормонларни конга утишини тормозлайди, марказий нерв тизимида медиатор вазифасини хам бажаради.

Буйрак усти безларининг эндокрин фаолияти


Буйрак усти безлари пустлок ва магиз кисмларидан тузилган. Буйрак усти безларининг магиз кавати хромаффин хужайралардан тузилган. Улар симпатик нерв тизимининг хужайраларига якин туради. Хромаффин хужайралар тананинг бошка кисмларида хам, жумладан аортада, уйку артериясининг булиниш жойида, кичик чанок симпатик тугунларининг орасида хам булади.

Хромаффин тукиманинг эндокрин фаолияти бузилганда


организмда руй берувчи узгаришлар
Агар бирорта хайвонда буйрак усти безининг хромаффин тукимаси олиб ташланса, ушбу хайвон ташки мухитнинг огир шароитларига чидамсиз булиб колади. Масалан, улар огрик, совиб ёки исиб кетиш каби таъсиротлар натижасида нобуд буладилар.
Баъзан буйрак усти безлари хромаффин текимаси усмалари булганда, шу тукима гиперфуркцияси кузатилади. Бундай беморларда гипертония кузатилади, беморнинг ранги учади, мускуллари титрайди, куз корачиклари кенгаяди, юраги тез уради, боши айланади, кусади.

Буйрак усти бези магиз кавати гормонларининг


физиологик ахамияти
Буйрак усти безининг магиз каватида адреналин ва норадреналин гормонлари синтезланади. Адреналин тирамин хосиласи булиб, тирамин буйракларда тирозин аминокислотасининг декарбоксилланишидан хосил булади. Адреналин буйрак усти безида бевосита норадреналиндан синтезланади, норадреналин эса диметилланган адреналин булиб, унга ухшаш таъсир этади.
Адреналин ва норадреналин катехоламинлар деган ном билан бирлаштирилади, чунки улар катехол хосилаларидир.
Адреналин организмнинг куйидаги купгина функцияларига таъсир этади:
Гликогеннинг парчаланишини тезлаштириб, мускуллар ва жигарда гликоген захирасини камайтиради, конда глюкоза микдорини оширади.
Мускулларда гликогенолизни кучайтиради, айни вактда гликолиз руй беради, пироузум ва сут кислоталари оксидланади.
Адреналин юрак уришини кучайтиради ва тезлаштиради, юракда кузгалиш утишини яхшилайди.
Тери артериолалари, корин бушлигидаги органларнинг ва ишламай турган мускулларнинг артериолалари адреналин таъсирида тораяди. Натижада кон босими кутарилади.
Меъда ва ичак кискаришлари сусаяди. Перистальтик ва маятниксимон кискаришлар камаяди ёки бутунлай тухтайди.
Бронхлар деворидаги силлик мускуллар бушашади, бронх ва бронхиолалар кенгаяди.
Кузнинг рангдор пардасидаги радиал мускуллар кискаради, натижада куз корачиклари кенгаяди.
Адреналин таъсирида секлет мускулларининг иш кобилияти ортади.
Рецепторларнинг, жумладан куз тур пардасидаги, эшитув ва вестибуляр аппаратнинг кузгалувчанлиги ортади. Шу туфайли организм ташки таъсиротларни яхширок сезади.
Адреналин хомилали бачадонни бушаштиради.
Буйрак усти безларининг пустлок кисми гормонлари

Буйрак усти безларининг пустлогида учта зона тафовут килинади: коптокчали, тутамли ва турли зона. Бу зоналардан 40 дан ортик кортикостероид ажратиб олинган, бирок улардан факат 8 таси физиологик фаолдир.


Буйрак усти безининг пустлок кисми гормонлари учта гурухга булинади:
Минералокортикоидлар:
альдостерон
кортикостерон
дезоксикортикостерон
Глюкокортикоидлар:
кортизон
гидрокортизон
кортикостерон
Жинсий гормонлар:
андрогенлар
эстрогенлар
прогестерон

Минералокортикоидлар буйрак усти бези пустлок каватининг коптокчали зонасидан ажралади. Ушбу гормонлар организмда минераллар алмашинувини идора этади, жумладан плазмадаги калий ва натрий микдорини бошкаради. Минералокортикоидлар, масалан альдостерон буйрак каналчаларида натрий ва хлор реабсорбциясини кучайтиради, калий реабсорбциясини эса камайтиради. Альдостерон кон ва тукима суюклигидаги NaCI концентрациясини ошириб, осмотик босимни кутаради. Натижада организмда сув ушлаб колинади ва артериал босим ортади.


Глюкокортикоидлар тутамли зонада хосил булади ва организмда углеводлар, оксиллар ва ёглар алмашинувига таъсир килади. Уларнинг ичида энг фаоли гидрокортизондир. Глюкокортикоидлар жигарда глюкоза хосил булишини кучайтириб, кондаги канд микдорини купайтиргани учун шундай номланган. Бу жараён аминокислоталарнинг дезаминланиши ва азотсиз колдикларининг углеводларга айланиш йули билан юзага чикади. Бунда жигардаги гликоген микдори камаймайди, аксинча, хатто ортиши хам мумкин.
Глюкокортикоидлар тукима оксилларининг парчаланишини кучайтириб, синтезланиишини сусайтиради. Улар ёглар алмашинуви жадаллигини хам оширади, ёг деполаридаги ёгларнинг сафарбарлигини оширади. Натижада энергия алмашинуви хам ортади.
Глюкокортикоидлар пластик алмашинув жараёнларига таъсир этиб, репарация – тикланиш жараёнларига ёрдам беради.
Глюкокортикоидлар яллигланиш жараёнларининг ривожланишини тухтатади, антителолар хосил булишини камайтиради. Шунинг учун уларни клиникада яллигланиш ва аллергик касалликларни даволашда кулланилади.
Буйрак усти бези пустлок каватининг жинсий гормонлари тутамли зонада хосил булади. Андрогенлар ва эстрогенлар болалик даврида, хали жинсий безлар ички секрецияси ривожланмаган даврда организмнинг жинсий ривожланишида катта роль уйнайди. Балогатга етган одамларда бу гормонларнинг ахамияти унчалик катта эмас. Кариликда, жинсий безлар фаолияти тухтагач, буйрак усти безларининг пустлоги яна андроген ва эстрогенларнинг ягона манбаи булиб колади.



Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling