Узбекистон республикаси согликни саклаш вазирлиги


Курув анализаторининг адаптацияси, унинг механизми


Download 1.06 Mb.
bet62/68
Sana28.10.2023
Hajmi1.06 Mb.
#1728536
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   68
Bog'liq
нормал физиология

Курув анализаторининг адаптацияси, унинг механизми


Кузнинг сезувчанлиги бошлангич ёритиш даражасига, яъни одамнинг равшан ёритилган ёки коронги хонада турганига боглик. Коронги хонадан ёрикка чикканда аввал куз хеч нарсани курмай колади. Кузнинг сезувчанлиги секин-аста камаяди, куз ёругликка адаптацияланади. Кузнинг равшан ёритилиш шароитига шундай мослашуви ёруглик адаптацияси деб аталади.
Ёруг хонада кузнинг ёругликка сезувчанлиги жуда утмаслашган булади. Ёруг бинодан коронгига кирилганда, тескари ходиса кузатилади. Кузнинг кузгалувчанлиги камайганидан бунда хеч нарса куринмайди. Секин аста нарсаларнинг контурлари курина бошлайди, куз тур пардасининг кузгалувчанлиги аста ошиб боради.

Маъруза № 17


Мавзу: Эшитув ва вестибуляр анализаторларнинг фаолий тавсифи.
Максад: Эшитув ва вестибуляр анализаторларнинг турли булимларини вазифалари хакида талабаларга тушунча бериш.

Маърузанинг вазифаси ва режаси:


Эшитув анализаторининг товушни тутиб олувчи ва товушни утказувчи аппаратлари.
Чиганокдаги электр ходисалари.
Товушни сезиш назариялари.
Гавданинг фазодаги вазиятини сезишда ва бахолашда вестибуляр анализаторнинг роли.

Эшитув анализаторининг товушни тутиб олувчи


ва товушни утказувчи аппаратлари

Товуш тебранишлари махсус тузилмаларнинг бутун бир тизими оркали эшитув рецепторларига утади. Кулок уч булимга булинади: ташки кулок, урта кулок ва ички кулок.


Ташки кулокка кулок супраси ва ташки эшитув йули киради. Кулок супраси ва ташки эшитув йули товуш тебранишларини ногора пардага утказади. Ногора парда ташки ва урта кулокларни ажратиб турадиган 0,1 мм калинликдаги парда булиб, турли йуналишда жойлашган толалардан тузилган. Ногора парда ичкарига ботик воронкани эслатади. Ногора парда нотугри шаклда булиб, турли кисмлари турлича тарангликда эканлиги туфайли, узининг шахсий тебранишлар даври йук. Шу сабабли ногора парда хар кандай товуш келганда, шу товуш тулкин узунлигига мос равишда тебранади. Урта кулокнинг энг мухим кисми – эшитув суякчаларидир. Улар болгача, сандонча ва узангича булиб, бир-бири билан пишик пишанг боглар ёрдамида богланган. Бу суякчалар тизими ногора парда тебранишларини ички кулокка утказади. Урта кулокда m. tenzor tympani ва m. stapedius деган иккита мускул бор. Улардан биринчиси кискариб, ногора пардани таранглаштиради ва шу тарика кучли товуш келганда ногора парда тебранишларини чеклайди. Иккинчи мускул узангини махкам ушлаб туради ва шу билан унинг харакатларини чеклайди. Кучли товуш кулокка таъсир этгач, 10 мсек дан кейин бу иккала мускул рефлекс йули билан кискаради.
Урта кулок бушлигини бурун-халкумга тутуштирувчи Евстахий найи борлигидан урта кулок бушлигидаги босим атмосфера босимига тенг булади. Шу тарика ногора парданинг тебранишлари учун кулай шароит яратилади.
Эшитув анализаторининг рецептор кисми. Спирал органнинг тукли хужайраларида рецептор потенциал хосил булиш механизми

Ички кулокда дахлиз ва ярим айлана каналлардан ташкари чиганок хам бор. Чиганок эшитув анализаторининг товуш сезадиган кисмидир. Чиганок суякдан тузилган спирал канал булиб, у аста кенгайиб боради. Одамда чиганок 2,5 урам хосил килади. Суяк каналнинг диаметри чиганок асосида 0,04 мм ни, чиганок учида эса 0,5 мм ни ташкил килади. Суяк каналнинг бушлиги иккита парда ёрдамида учта бушликка ажратилган. Юпкарок парда вестибуляр мембрана ёки Рейснер мембранаси, зичрок парда эса асосий мембрана деб аталади. Чиганокнинг учида бу иккала парда helicotrema деган тешик ёрдамида узаро бирлашади.


Вестибуляр мембрана билан асосий мембрана чиганокнинг суяк каналини юкори, урта ва пастки каналларга ажратиб туради. Юкори канал ёки вестибуляр нарвонча овал тешикдан бошланиб, чиганок учигача давом этади. Бу ерда helicotrema оркали пастки канал – ногора нарвонча билан туташади. Ногора нарвонча эса юмалок дарча сохасида бошланади. Чиганокнинг юкори ва пастки каналлари перилимфа билан тула. Перилимфа таркиби жихатидан орка мия суюклигига ухшайди. Овал дарча билан юмалок дарча мембраналари каналлар перилимфасини урта кулокниннг хаволи бушлигидан ажратиб туради.
Юкори ва пастки каналлар уртасида парда канал бор. Бу канал бушлиги чиганокнинг бошка каналлари бушлигига туташмайди ва у эндолимфа билан тулган. Эндолимфани каналнинг ташки деворидаги stria vascularis деган махсус томирли тузилма ишлаб чикаради. Эндолимфадаги К+ ионларининг микдори перилимфадагига нисбатан 30 марта куп, Na+ микдори эса 20 марта кам. Шу сабабли эндолимфа перилимфага нисбатан мусбат зарядланган.
Чиганокнинг урта канали ичида, асосий мембранада товушни сезувчи аппарат – Кортий аъзо рецепторлари жойлашган. Ана шу хужайралар товуш тебранишларини нерв импульсига айлантиради.
Асосий мембранада рецептор хужайралар 2 кават булиб жойлашади. Уларнинг ички кавати бир катор рецептор хужайралардан тузилган. Уларнинг умумий микдори 3500 та. Ташки кават 3-4 катор хужайралардан иборат булиб, уларнинг умумий микдори 12000-20000 га етади. Кортий аъзониг хар бир хужайраси чузикрок шаклга эга. Хужайранинг битта кутби асосий мембранага тегиб туради, иккинчи кутби эса чиганокнинг парда каналини бушлигига караган. Рецептор хужайранинг ана шу кутби учида 30-40 та тукча бор. Уларнинг хар бирини узунлиги 4-5 мк булиб, бу тукчаларни парда канал эндолимфаси ураб туради. Рецептор хужайраларнинг туклари устида парда каналнинг бошидан охиригача копловчи мембрана ётади. Товушлар таъсир этганда, асосий мембрана тебрана бошлайди ва рецептор хужайраларнинг туклари копловчи мембранага тегиб, деформацияланади. Шу туклар деформацияси рецептор хужайраларнинг кузгалишига сабаб булади.



Download 1.06 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling