V. А. Kostetskiy

 
MEHNATGA OID MUNOSABATLAR SOHASIDA XODIMLAR 
MANFAATLARINING DAVLAT TOMONIDAN HIMOYA QILINISHI 
Bozor munosabatlari rivojlanishi sharoitida mehnat shartnomasini tuzayot- 
gan taraflarning har biri korxona faoliyatini yaxshilashdan manfaatdor, chunki 
bunda har bir xodimning farovonligi ham oshadi. Shu bilan birga mehnat faoli- 
yati jarayonida mehnat huquqining alohida norma(me’yor)larini qo‘llash saba- 
biga ko‘ra kelishmovchilik va nizolar kelib chiqishi mumkin. 
Mehnat kodeksiga muvofiq (21-modda) mehnatga oid munosabatlar- 
da xodimlarning manfaatlarini himoya qilishni korxonadagi kasaba uyush- 
malari, ularning saylab qo‘yiladigan idoralari (kasaba uyushmasi qo‘mitalari) 
mehnat nizolari komissiyalari hamda tuman va shahar sudlari amalga oshi- 
rishi mumkin. Korxonada xodimlar manfaatlarini ifoda etayotgan tashkilot- 
lar faoliyati faqat ularni saylagan xodimlarning qaroriga binoan, shuningdek, 
amaldagi qonunlarga zid harakatlar amalga oshirilganida — sud tomonidan tu- 
gatilishi mumkin. 
MEHNAT SHARTNOMASI 
Ishchi va ish beruvchining o‘zaro huquq va majburiyatlarini aniqlashda 
kollektiv va yakka tartibdagi mehnat shartnomasi (kontrakt) muhim o‘rin 
tutadi. U mehnat munosabatlarining vujudga kelishi uchun asos bo‘lib xizmat 
qiladi. 
MEHNAT SHARTNOMASI SHARTLARI 
Agar taraflar ularning huquq va burchlarini belgilab beradigan shartlarga 
doir kelishuvga erishgan bo‘lishsa, mehnat shartnomasi tuzilgan hisoblanadi. 

---

105 
Taraflar tomonidan ishlab chiqiladigan shartlar ko‘p sonlidir, shu muno- 
sabat bilan mehnat qonunlari ikki guruhdagi shartlarni ко‘rib chiqadi: asosiy va 
qo‘shimcha. Qo‘shimcha shartlar to‘liq kelishayotgan taraflarga bog‘liq va qo- 
nun tomonidan cheklanmaydi. 
Quyidagilar ish beruvchilar bo‘lishi mumkin: 
— korxonalar, shu jumladan, ularning alohida tarkibiy bo‘linmalari o‘z 
rahbarlari timsolida; 
— mulkdorning o‘zi ayni bir vaqtda rahbar bo‘lgan xususiy korxonalar; 
— o‘n sakkiz yoshga to‘lgan ayrim shaxslar qonun hujjatlarida nazarda tu- 
tilgan hollarda. 
— O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan 
tartibda xodimlar yollaydigan yakka tartibdagi tadbirkorlar. 
Har bir xodim: 
— o‘z mehnati uchun qonun hujjatlarida Mehnatga haq to‘lash yagona ta- 
rif setkasining birinchi razryadi bo‘yicha belgilanganidan oz bo‘lmagan 
miqdorda haq olish; 
— muddatlari chegarasi belgilangan ish vaqtini o‘rnatish, bir qator kasb- 
lar va ishlar uchun ish kunini qisqartirish, har haftalik dam olish kun- 
lari, bayram kunlari, shuningdek haq to‘lanadigan yillik ta’tillar berish 
orqali ta’minlanadigan dam olish; 
— kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish; 
— ish bilan bog‘liq holda sog‘lig‘iga yoki mol-mulkiga yetkazilgan zarar- 
ning o‘rnini qoplash; 
— kasaba uyushmalariga hamda xodimlar va mehnat jamoalarining man- 
faatlarini ifoda etuvchi boshqa tashkilotlarga birlashish; 
— qariganda, mehnat qobiliyatini yo‘qotganda, boquvchisidan mahrum 
bo‘lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda ijtimoiy ta’mi- 
not olish; 
— o‘zining mehnat huquqlarini himoya qilish, shu jumladan sud orqali 
himoya qilish va malakali yuridik yordam olish; 
— jamoalarga doir mehnat nizolarida o‘z manfaatlarini quvvatlash 
huquqiga egadir. 

---