В. А. Мирбобоев


Download 1.63 Mb.
bet65/121
Sana09.01.2023
Hajmi1.63 Mb.
#1085279
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   121
Bog'liq
Materialshunoslik (I.Nosirov) (1)

ПУЛАТЛАРНИ ТОБЛАШ

Тоблаш машинасозликда материалларнинг муста^камлигини оширишнинг асосий усулларидан булиб, машина воситалари ва асбобларга бериладиган термик ишловдир. Тоблаш жараёнидан кейин ички термик кучланишлар вужудга келади. Тоблашнинг бошка соф термик ишлашдан асосий фар1\и уни катта тезлик билан совитишдадир.
Тоблаш температураси FFe3C хрлат диаграммасига муво- фи^ белгиланади (73-раем). Эвтектоидгача булган пулатлар ферритнинг тула аустенитга парчаланиши учун Ас3 дан 30— 50°С юцори температурагача 1\издирилади, эвтектоид ва ундан кейинги пулатлар эса Ась дан 30—50°С юкори температурагача циздирилади (7-ва 2- эгри чизи^лар). Куп углеродли пулатлар Аспд дан юкори температурада 1\издирилса, аустенитда цемен-



73-ргсм. Т.

г.’.гп». спстемасп холат дпаграммасинпнг пулат кисмида тоилаш температурасини аниклаш.






тйтни эриши хисобига углерод купайиб кетади, натижада тсб- ланган структурада цолдиц аустенитнинг микдори купайиб, аустенит доначаси усади, ички кучлар ортиб боради. Натижада тобланган ттулат структурасининг цаттицлиги камаяди. Шунинг учун углеродли пулатларни циздириш температураси 73- расм- да курсатилган даражадан ошиб кетмаслиги керак. Лекин ле- гирланган п^латлар таркибидаги махсус карбидларни аустенит- да эритиш ма^садида температурани озгина (150—250°С) ку- тариш мумкин.
Тоблаш учун температурани бир хиллаштириш учун вакт куп кетса, юза ^исмида аустенит доначаси усиб кетиши мум­кин. Амалда киздириш вацти ва керакли температурани ушлаб туриш ва^ти материалнинг шакли, унинг печда тахланиш усули, печнинг тури ва шунга ухшаш шароитларга борлих буладн.
Заготовкаларни ю^ори температурали печларда циздиришда металл оксидланиши мумкин, натижада юза углеродга камба- галлашади (углерод куяди). Машинасозлик амалиётида шун­дай печлар хам борки, унда ^осил булаётган кимёвий мухит текшириб турилади, яъни оксидланиш реакцияла;и махсус ку- рилма ортали бошкариб турилади.
Тоблаш мухити (совитиш мухити)ни танлаш хам мухам ахамиятга эга. Аустенитнинг изотермик парчаланиш диагрсм- масидан маълумки, тоблаш учун керак булган энг кам совитиш тезлиги эгри чизихха уринма утиши керак. Лекин совитишни мумкин булганча, айнихса мартенситга парчаланиш чегарасида секинлатиш керак, чунки ички термик кучланишларни мумкин Хадар камайтириш керак. Демак, совитиш мухитларини танлаш орцали совитиш бошцарилади.
Совитиш мухити сифатида купрох сув ва минерал мойлар ишлатилади, баъзи ва^тда босим остидаги ,\аводан .\ам фой- даланилади. Дизиган металлни совитишда металл юзаси билан совитиш мухити бир-бирига текканда иккала жисм хам узла- рининг мухим хусусиятларини намоён ^иладилар. Юцори тсм- пературадаги металл юзасига сукщ совитиш мухити яцинлаш- ганда буг хосил булади ва металл юзасини ураб олади. Бу бур иссик;лик алмашишига тус^инлик ^илади. Температура паса- йиб борган сари бур билан цопланган металл юзасида бугни тешиб утиш руй беради. Энди совитиш мухитининг металл юза- сига тегиш имкони тугилгани учун совитиш жараёни тез бора­ди (совитиш мухити юзасида цайнаш хосил булади). Совитиш мухитининг xaaHam температурасидан пастда совитиш суюк- лиги оддий исси^лик алмашиш цонунига буйсунади. Шунинг учун совитиш мухитини тугри танлаш машина воситаларининг турига боглих булади. Углеродли пулатларни тоблашда оддий температурадаги (18—25°С) сувдан фойдаланилади. Юцори уг­леродли ва легирланган пулатлар учун ёки мураккаб шаклдаги заготовкалар учун купинча минерал ёглар совитиш мухити си­фатида ишлатилади. Туз эритмалари хам совитиш мухити
^исобланиб, баъзи ва^тда минерал ёглар урнида цулланилади. Юза активлигини оширувчи ёки сунъий полимерларнинг сувда- ги эритмалари ^ам бу мацсадларда !\улланилиши мумкин.
Энди амалда купро^ цулланиладиган баъзи аниц тоблаш усулларини келтирамиз (74-расмдаги 1, 2, 3, 4-эгри чизи^лар).
Агар заготовканинг кундалан.? кесими катта ва шакли унча мураккаб булмаса, тухтовсиз бир му^итда тоблаш мумкин (/-эгри чизи^). Лекин бунда термик ишлов бериш цулай бул- гани билан ички кучланишлар катта булади, шунинг учун бу усулни жавобгарлиги катта булмаган машина воситалари учун цуллаш мумкин. Масалан, говори углеродли асбобсозлик пу- латлари учун икки мухитда тухтатиб тоблаш кулланилади. Бу усул худди идеал тоблаш режасига ухшапди. Бунинг учун циз- дирилган кесувчи асбоб аустенитнинг бар^арорлиги энг кичик даврпдан утгунча тез совитилади (бунда сув кескин совитиш мухити), сунгра мартенситга парчаланиш температурасидан 80—100°С юцориро^ температурада секин совитилади (сувдан олиб, мойга солинади). Бунда кесувчи асбоб деформациялан- майди, ички термик кучлар камрок хосил булади (2-эгри чи­зик) Кесувчи асбобнипг тузплпши мураккаб булиб, хажмп катта булса, тухтатиб тоблаш кулланилади (3- эгри чизик). Бунинг учун циздирилган махсулот тез совитилиб, сукну мухитда мар- тенситга парчаланиш температурасидан юкорироц температу­рада бироз ушлаб туриладп, сунгра хаво таъсирида совитиш давом эттирилади. Шундай цилганда, мартенситга парчаланиш- дан олдин температура бутуй хажм буйича уртача бир хилла- шади. Погонали тоблашда баъзан материалнинг мартенситга парчаланиш температурасида руй берадиган утапластикликдан фойдаланиб, махсус мосла- малар ёрдамида махсулот- ни махкамлаб куйиш нули билан дсформацияланиш- нинг олдини олиш мумкин.
Купинча урта углеродли (0,3—0,5°С пулатлардан
тайёрланган машинанинг мураккаб кисмлари узгар- мас (изотермик) температу­рада тобланади. Бунинг учун бейнитгача тез сови­тилиб бейнитга парчаланиб булгунча уша узгармас тем­пературада ушлаб турила- ди, парчаланиш тамом бул- гандан кейин совитиш яна давом эттирилади (4-эгри чизик). Бундай пулатларда

Вак,т, сек 7

74- раем. Эвтектоидгача булган п$- латларни тоблаш технологик усулла­рини ифодаловчи чиз.малар.

129


9—2327анчагина микдорда аустенит парчаланмай ^олади. Шунинг учун структура таркибида бейнит билан бир ^аторда аустенит >^ам булади. Бу пулатларда шунинг учун ^аттицлик ва пластик- ликнинг яхши нисбати ^осил булади.

Хесим буйича собиш


Download 1.63 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling