В. А. Мирбобоев


МАШИНАСОЗЛИК ЧУЯНЛАРИГА ТЕРМИК ИШЛОВ БЕРИШ


Download 1.63 Mb.
bet68/121
Sana09.01.2023
Hajmi1.63 Mb.
#1085279
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   121
Bog'liq
Materialshunoslik (I.Nosirov) (1)

МАШИНАСОЗЛИК ЧУЯНЛАРИГА ТЕРМИК ИШЛОВ БЕРИШ

Чуянларни куйиш усули билан катта хажмдаги мураккаб машина воситалари олпшда ичкп кучланишларни камайтириш, чуянларни кесиб ишлашни енгиллаштириш мацсадида уларнннг Каттицлигини камайтириш хамда механик хоссаларни яхшилаш, ишцаланишдаги емирилишга каршпликни ошириш максадида термик ишлов бериш усулидан фойдаланилади.
Чуянни тер.мик ишлаш пулатларни тер.мик ишлашдан фарк цилмайди. Фацат чуянларда кушимча равишда графитга пар­чаланиш давом этиши мумкин, бу эса хоссаларга узгартириш киритади. Купинча чуянлардаги ички термик кучланишларни камайтириш максадида 500—600°С гача циздириб, шу темпе­ратурада 6—8 соат ушлаб турилади, сунгра яна янги термик кучланишлар хосил булмаслиги учун секин совитилади.
Юцори температурали юмшатиш кам берилади. Бундан ку- затиладиган асосий максад чуяннинг цаттицлигини камайтириш ва кесиб ишлашни осонлаштиришдан иборат. Бунинг учун чуян 850—950°С гача киздирилади ва шу температурада бир неча соат ушлаб турилади. Бундан кутилган мацсад Ц| ва Ни нинг графитга парчаланишини таъминлашдан иборатдир.
Механик хоссаларни яхшилаш учун хамда ншкаланиб еми­рилишга чидамлнликни ошириш учун меъёрлаш утказилади. Бунда кам материал 850—950°С гача киздирилнб, шу темпера­турада 1—2 соат ушлаб турилади, сунгра кавода совитилади.
Тоблаш натижасида чуяннинг муста^камлигини бироз бул­са .уам ошириш мумкин, чунки тобланган чуян структурасида мартенсит билан бир каторда графит .\ам булади. Тоблаш учун 840—900°С гача циздирилиб, мойда совитилади.
Тобланган чуянга паст температурали (200—250°С) буша­тиш берилса, ишкаланиб емирнлишга бардошлилиги хамда каттиклиги сацланиб цолади. Бушатиш юцорирок температура­да (300—500°С) олиб борилса, каттнклик бироз камаяди, плас- тиклнк эса ортади, структура троостит ёки сорбитдан иборат булади.
S. ПУЛАТЛАРГА ТЕРМОМЕХАНИК ВА МЕХАНОТЕРМИК ИШЛОВ БЕРИШ
Пулатларни тоблаб, кичик температурали бушатиш берил- гандан кейин в 2000—2200 /МПа га, б эса 3—4% эга булади. Машкнасозлик амалиётпда материалларнинг мустахкамлигини ошяр.лшга булган талаб ортиб бормокда. Структурани майдалаш усу..’-- билан тобланган пулат мустахкамлигини 1.7—2,5 марта ош!.^ к. мумкин. Бунинг учун тоблаш за деформациялаш жа- раёкларл маълум кетма-кетликда кушиб олиб борилади.
Теп:..эмеханик ншлов еериш (ТМИ) пулатни аустенит струк­тура холатида пластик деформациялаш, сунгра тоблаш дега- нидир. Агар деформациялаш юкорп температура (Асз дан юкори) да олиб борилса, бу жараён юкори температурали тер­момеханик ншлов бериш депилади, агар деформация Aci дан пастда аустенитнинг бар^арор дазрида олиб борилса, бу жа­раён кичик температурали ТМИ деб аталади (77-а, б раем).




7<-расм. Юкори (а) ва паст температурада (б) термомеханик ншлов бе-
риш технологиясинииг схемаси.

ЮТМИ да пулат Ас3 дан юцори температурада 20—30%' пластик деформацияланади, сунгра тобланиб, кичик температу- рали бушатиш берилади. Бунда пачоцланган аустенит мартен- ситга парчаланади. Шунинг учун структура майда доначали мартенситдан иборат булиб, дислокация зичлиги хам сакланиб ^олади. Бунинг ^исобига мустахкамлик (о) 2400 МПа гача етади. Мустахкамликни бундан хам ошириш мумкин экан, ле­кин пачоцланган аустенит юцори температурада кайта кристал- ланишга (рекристалланишга) улгуради. ТМИ самарадорлигини ошириш максадида пластик деформация мартенситга парчала- ниш температурасидан юкори, цайта кристалланиш температу- расидан пастда (400—600° С) олиб бориладп, яъни ПТМИ Хулланилади (77-расм, б). Бундай ишлов натижасида мустах­камлик (<Та ) 3C000 МПа га, пластиклик эса 6—8% га тек? бу­лади.
Тоблашдан кейин пластик деформациялаш усули билан хам мустахкамликни оширса б?.шди. Б\..^.ай термин ишл' меха­нотермик ишлов деб атала. Масалан, пулатии троостдлта тоб- лаб, у 90—95% га деформацияланса, мустахкамлик 5000 МПа га етади. Ана шу пул билан юцори углеродли пулатлардан пухта сим тайёрланади. Амалиётда баъзан мартенситга тсблан- гандан кейин уни 3—5% деформациялаб, мустахкамлик 15— 20% га оширилади.
Юза мустахкамлигини оширишнинг махсус аралаш усул­лари хам бор. Масалан, юзадан ток утказиб деформациялаш, яъни электромеханик пластик деформациялаш хамда портла- тиш ёрдамида юзани мустахкамлаш ана шу усулларга киради. Бу усуллар ёрдамида 0,1—0,15 мм калинликдаги юпка натлам мустахкамлиги ортади, масалан, ана шу йул билан ишланган кесувчи асбобнинг баркарорлиги 1,5—2,0 баробар ошади.
10-б о б. ПУЛАТЛАРГА КИМЁВИЙ-ТЕРМИК ИШЛОВ
БЕРИШ

Температура таъсирида пулат юзасини хар хил кимёеий элементлар билан диффузион бойитиш кимёвий-термик ишлаш (КТИ) дейилади. Бу жараёнда юзадаги микдор узгаришлари сифат узгаришига олиб келади. Юза хатламининг кимёвий тар­киби узгариши каттикликнинг ошиши, ишкаланиб ёки корро- зион емирилишга, чарчашга чидамлиликни ошириш каби хусу- сиятларни вужудга келтиришга олиб келади. Юзага лазер нуги, ион ва электрон дастасини таъсир эттириш нули билан КТИ нинг самараси оширилади.
КТИ да таркиб маълум даражада узгариши мумкин, яъни механик хосса факат структурани узгартиришга боглик булиб Холмайди. КТИ диффузией хусуспятга эга булган жар-дндир. Температура, юза атрофида диффузияланадиган элемептлар- нинг зичлиги хамда уларнинг таъсир этиш вахти шу , аённи белгилайди. Хозирги амалиётда энг куп кулланнлаётган КТИ турлари пулат юзасини углерод ёки азот билан бойитишдир. Юза кремний, бор, никель, алюминий, хром каби элементлар билан ^ам бойитилади.
Пулатдан ясалган машина воситаларининг юза цатлами таркибини узгартириш жараёни учта бос^ичдан иборат булиб, биринчи боскичда диффузияланадиган элемент атомларп актив- лаштирилади. Бунда асосан температура хал цилувчи ахамият- га эга. Бунда активликни оширувчи ^ушимча элементлар уам цулланиши мумкин.
Иккинчи боскичда диффузияланадиган элементлар юзадаги микротекисликларга молекуляр якинлашади, бошцача килиб айтганда юзага сингийди. Бундай ход модификацияловчи эле- ментнинг юзага адсорбиланиши деб аталади.
Учинчи боскичда юзага молекуляр я^инлашган актив атом- лар юзага шимилади, натижада заготовканинг юзасида диффу- зияланган элементлар цатламларининг таркиби хар хил булиб цолади. Кейин актив атомлар металлнинг ички цатламларига диффузиялана бошлайди.
Материалларнинг КТИ дан кейинги юза катламининг тар­киб .холат диаграммасп бошлангич метал;; таркибининг .холат диаграммасидан албатта фарк килади.
Температура, юза цатламга сингдирилаётган элементнинг асосий металл атомлари билан узаро таъсири хамда сингдири­лаётган элементнинг юза катламларидаги микдори маълум булса, олдиндан юзада кандай фазалар хосил булишини билиш мумкии. Юзадаги диффузион цатлам совитилгандан кейин кан­дам фаза узгаришлари содир булишини хам олдиндан айтиб бериш мумкин. Юзанинг жуда юлка катламларидаги бошка- риш кийин булган таркибни лазер нури ёки электрон дастаси таъсирида аниклаш мумкин. Бунда хосил бутаднган мураккаб метастабил фазалар хисобпга юза х\\усиятлари юцори курсат- кичларга эга булади.


  1. Download 1.63 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   64   65   66   67   68   69   70   71   ...   121




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling